ΔΙΔΑΣΚΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2020-2021

AKΛ 605 Γεωμετρική και Αρχαϊκή Τέχνη (Γενική Επισκόπηση)
Τρίτη 12.00-15.00 (μέσω MS Teams, κωδικός 6a0a23a)

Το μάθημα, υποχρεωτικό για δευτεροετείς φοιτητές αρχαιολογικής κατεύθυνσης, εξετάζει διεξοδικά τα αρχαιολογικά κατάλοιπα και τέχνεργα στον κυρίως ελλαδικό και νησιωτικό χώρο από το τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου και τον 12ο αιώνα έως το τέλος της Αρχαϊκής εποχής (480 π.Χ.). Εξετάζονται η αρχιτεκτονική, γλυπτική, κεραμεική, ειδωλοπλαστική, και μεταλλοτεχνία σε στενή συνάρτηση με το ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρό τους, όπως και τα ερευνητικά ζητήματα που αφορούν τις πρώιμες αυτές περιόδους.
Ο στόχος του μαθήματος είναι διττός. Αφενός, επιδιώκει την εξοικείωση των φοιτητών με τα υλικά μέσα έκφρασης, τα τέχνεργα, και τις τεχνικές δημιουργίας κατά τη Γεωμετρική και Αρχαϊκή εποχή. Αφετέρου, διδάσκεται η χρήση αυτών ως εργαλεία μελέτης και ανασύστασής της σύγχρονής τους κοινωνικής και ιστορικής πραγματικότητας. Οι φοιτητές καλούνται να προσεγγίσουν τα αρχαιολογικά κατάλοιπα και τέχνεργα, αλλά και τους δημιουργούς τους ως προϊόντα κοινωνικών διαδικασιών και αναπόσπαστα στοιχεία του περιβάλλοντός με το οποίο αλληλεπιδρούν.

Το μάθημα εξετάζεται γραπτά.

Παρέχεται η δυνατότητα εκπόνησης γραπτής εργασίας μικρής έκτασης (20% τελικής βαθμολογίας).

Διάρθρωση Μαθημάτων

• Εισαγωγή. Χρονολόγια. Στόχοι. Μέθοδοι.
• Μετάβαση από τη Μυκηναϊκή Εποχή στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου: ο 12ος αιώνας και η σημασία του, μετανακτορικά κέντρα.
• Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου/10ος αιώνας: η τεχνολογία του σιδήρου, οικιστική, ταφικά έθιμα, εμπόριο, επαφές, Λευκαντί, Αττική.
• Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου /9ος αιώνας: έμφαση στην Αθήνα, νεκροπόλεις, τέχνεργα.
• Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου/8ος αιώνας: κοινωνικές εξελίξεις, γένεση της πόλης-κράτους, οικισμοί, νεκροπόλεις, τέχνεργα.
• Ανατολίζουσα περίοδος/7ος αιώνας: επαφές και επιρροές από την ανατολική Μεσόγειο και ο αντίκτυπός τους. Κοινωνικές εξελίξεις.
• 7ος αιώνας: αρχιτεκτονική, οικιστική, γλυπτική, κεραμεική.
• Γένεση και εξέλιξη αρχαίων ελληνικών ιερών.
• Αρχαϊκή περίοδος/6ος αιώνας: αρχιτεκτονική, αρχιτεκτονική γλυπτική, γλυπτική, κεραμεική
• Προοπτικές στη μελέτη του γεωμετρικού και αρχαϊκού ελληνικού κόσμου.

Συγγράμματα

• Πλάντζος, Δ., 2011.  Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία 1100-30 π.Χ. Αθήνα: Καπόν.
• Σημαντώνη-Μπουρνιά, Ε., 1997. Η αρχαιολογία των πρώιμων ιστορικών χρόνων. Αθήνα: Καρδαμίτσα.

 Ενδεικτική Βιβλιογραφία (Ελληνόγλωσση, Ξενόγλωσση & Μεταφρασμένη)

Γενικά

Βουτυράς, Μ., 2011. Η αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της,  μτφρ. Μ. Βουτυράς & Α. Γουλάκη-Βουτυρά. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
Κοκκορού-Αλευρά, Γ., 1990. Η τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας. Σύντομη ιστορία (1050-50 π.Χ.). Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Λαμπρίνουδάκης, B.K., 2008. Δέκα μαθήματα Αρχαιολογίας. Οδοιπορικό από την αρχαία ελληνική τέχνη στη σύγχρονη ζωή. Aθήνα: Λιβάνης.
Μαζαράκης Αινιάν, Α., 2000. Όμηρος και Αρχαιολογία. Αθήνα: Καρδαμίτσα
Coldstream, J.N., 1997. Γεωμετρική Ελλάδα, Mετάφραση: Ε. Κεφαλίδου. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Desborough, R.V.’A., 1996. Oι Ελληνικοί Σκοτεινοί Αιώνες, Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Hall, J.M., 2013. Αρχαία ελληνική ιστορία. Η αρχαϊκή περίοδος. Θεσσαλονίκη.
Lemos, Ι.S., 2002. The Protogeometric Aegean: The Archaeology of the Late 11th and 10th Centuries BC. Oxford.
Snodgrass, A.M., 1971. The Dark Age of Greece: An Archaeological Survey of the Eleventh to the Eighth Centuries BC. Edinburgh.
Snodgrass, A.M., 1980. Archaic Greece: The Age of Experiment. London

Αρχιτεκτονική

Μαστραπάς, Α.Ν., 1994. Ελληνική αρχιτεκτονική από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους μέχρι τη ρωμαιοκρατία. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Muller-Wiener, W., 1995. Η αρχιτεκτονική στην αρχαία Ελλάδα. Μτφρ. B. Smith-Δούνα. Αθήνα/Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Gruben, G., 2000. Ιερά και ναοί της αρχαίας Ελλάδας. Αθήνα: Καρδαμίτσα.

Γλυπτική

Boardman, J., 2001. Ελληνική πλαστική. Η αρχαϊκή περίοδος. Μετάφραση Ε. Σημαντώνη- Μπουρνιά. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Γιαλούρης, Ν., 1994.  Ελληνική τέχνη. Αρχαία Γλυπτά. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
Mattusch, C.C., 1989. Greek Bronze Statuary. From the Beginnings through the Fifth Century BC. Ithaca.
Palagia, O., 2006. Greek Sculpture: Function, Materials, and Techniques in the Archaic αnd Classical Periods. Cambridge.
Rolley, Cl., 2006. Ελληνική Γλυπτική. Από τις αρχές έως το μέσο του 5ου αιώνα. Αθήνα: Καρδαμίτσα.

Κεραμεική

Boardman, J., 1995. Αθηναϊκά μελανόμορφα αγγεία. Μτφρ. Π. Χατζηαναστασίου. 4η έκδ. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Boardman, J., 2001. Αθηναϊκά ερυθρόμορφα αγγεία – Αρχαϊκή περίοδος. Μτφρ. Ε. Παπουτσάκη-Σερμπέτη και Γ. Χατζή. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Boardman, J. 2001. Η ιστορία των αρχαίων ελληνικών αγγείων: αγγειοπλάστες, αγγειογράφοι και εικόνες. Μετάφραση Κ. Κοπανιάς. Αθήνα: Πατάκη.
Coldstream, J.N., 1968/2008. Greek Geometric Pottery. A Survey of Ten Local Styles and their Chronology. London.
Cook, R.M., 1994. ΕλληνικήΑγγειογραφία. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Desborough, V. R. d’A., 1952. Protogeometric Pottery. Οxford. 
Murray, R.L., 1975. The Protogeometric Style: The First Greek Style. Uppsala.
Sparkes, B.A., 1996. Ερυθρό και μέλαν. Μελέτες στην αρχαία ελληνική κεραμική. Αθήνα: Παπαδήμας.
Τιβέριος, Μ., 1996. Ελληνική τέχνη. Αρχαία αγγεία. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.

ΑΚΛ 110: Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΠΑΡΕΛΘΟΝ & ΠΑΡΟΝ
Πέμπτη 18.00-21.00 (μέσω MS Teams, xghx0hx)

Το μάθημα είναι επιλογής για τριτοετείς και τεταρτοετείς φοιτητές ιστορικής και αρχαιολογικής κατεύθυνσης. Επιχειρεί να σκιαγραφήσει την ιστορία της επιστήμης της αρχαιολογίας και να καταδείξει την καθοριστική συμβολή της στη γνώση και κυρίως στην κατανόηση του ανθρώπινου παρελθόντος. Πιο συγκεκριμένα, εστιάζει στην ιστορική διαδρομή της επιστήμης αυτής στην Ελλάδα από το 19ο αιώνα έως και σήμερα. Οι φοιτητές θα διαπιστώσουν ότι η αρχαιολογία έχει σαφή ιδεολογική και πολιτική διάσταση όσον αφορά την ανασύνθεση και τη διαχείριση του παρελθόντος. Επιπλέον θα κατανοήσουν ότι η μελέτη των αρχαίων ελληνικών κοινωνιών επηρεάστηκε και επηρεάζεται από τις αντιλήψεις της εκάστοτε εποχής με αποτέλεσμα η προσέγγιση του παρελθόντος να ήταν και να παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορική και πολιτισμική σύγχρονή της πραγματικότητα.
Το μάθημα παρουσιάζει το αντικείμενο και τους στόχους της αρχαιολογικής επιστήμης, προσεγγίζοντας κριτικά την εξέλιξη της στους αιώνες, προσεγγίζοντας την κριτικά σε σχέση με τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες. Επιπλέον, εξετάζει την πρόσληψη της αρχαιότητας από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, παρουσιάζοντας τη διάσταση της πολιτιστικής διαχείρισης των αρχαιοτήτων και τις επιδράσεις της στη διαμόρφωση της θεσμικής, αισθητικής, ιδεολογικής και πολιτικής προσέγγισης του παρελθόντος στην Ελλάδα από το ευρύ κοινό.

Το μάθημα εξετάζεται γραπτά.

Παρέχεται η δυνατότητα εκπόνησης γραπτής εργασίας μικρής έκτασης (20% τελικής βαθμολογίας).

Διάρθρωση Μαθημάτων

• Εισαγωγικά: Περί Αρχαιολογίας & Αρχαιολόγων
• Κλασική Αρχαιολογία: Η Διαδρομή της στο Χρόνο
• Η Αναζήτηση του παρελθόντος από την Αρχαιότητα ως το 18ο αιώνα
• Περιηγητές & Λεηλασίες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα
• Η Γέννηση της Αρχαιολογία στην Ελλάδα: 1830
• Η Αρχαιολογία στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα
• Ξένες Αρχαιολογικές Σχολές
• Η Αρχαιολογία στην Ελλάδα των πολέμων και των δικτατοριών (Μεταξάς, Εμφύλιος πόλεμος)
• Η Προστασία των Αρχαιοτήτων (μουσεία, νόμοι κτλ)
• Η Πρόσληψη της Αρχαιότητας σήμερα
• Η Αρχαιολογία στην Ελλάδα της Κρίσης (2008 έως και σήμερα)

Συγγράμματα

• Bass, G. F. κ.α. 2007. Μεγάλες στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας. Αθήνα: Καπόν
• Schnapp, A., 2004. Η κατάκτηση του παρελθόντος, Ηράκλειο 2004 (μτφ. από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία (Ελληνόγλωσση, Ξενόγλωσση & Μεταφρασμένη)

Αρχαιολογία. Ορισμός, Στόχοι, Μέθοδοι, Ιστορική Διαδρομή

Alcock, S.E. & Osborne, R., 2007. Classical Archaeology, Oxford.
Renfrew, C. και Bahn, P. 2001. Αρχαιολογία, Θεωρίες, Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Trigger, B.G. 2005. Μια Ιστορία της Αρχαιολογικής Σκέψης. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Θεωρητικές & Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις της Αρχαιολογικής Επιστήμης

Atkinson, J., Banks, I. & O’Sullivan, J. 1996. Nationalism and Archaeology, Glasgow.
Δημητρίου-Κοτσώνη, Σ. και Δημητρίου Σ. 2000. Ανθρωπολογία και Ιστορία. Αθήνα: Καστανιώτης.
Diaz-Andreu, M., & Champion, T.C., 1996. Nationalism and Archaeology in Europe, London.
Greene, K., 1995. Archaeology. An Introduction. The History, Principles and Methods of Modern Archaeology3, Philadelphia.
Hodder, I. 2002. Διαβάζοντας το Παρελθόν. Τρέχουσες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις στην Αρχαιολογία. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
Καλπαξής, Θ.Ε. 1990. Αρχαιολογία και πολιτική, Ι. Σαμιακά Αρχαιολογικά1850-1914, Ρέθυμνο.
Καλπαξής, Θ.Ε. 1993. Αρχαιολογία και πολιτική, ΙΙ. ΗανασκαφήτουναούτηςΑρτέμιδος, Rethymno: Institute for Mediterranean Studies / University of Crete Publications.
Μελάς, Μ. 2003. Η αρχαιολογία σήμερα. Κοινωνική-πολιτισμική θεωρία, ανθρωπολογία και αρχαιολογική ερμηνεία. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Meskell, L. (επιμ.), 1998. Η αρχαιολογία στο στόχαστρο. Εθνικισμός, πολιτική και πολιτιστική κληρονομιά στην ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, Αθήνα: Κριτική.
Τζιόβας, Δ. 1989. Οι μεταμορφώσεις του εθνισμού και το ιδεολόγημα της ελληνικότητας στο μεσοπόλεμο. Αθήνα: Οδυσσέας.
Τζιόβας, Δ. (επιμ.) 2014. Re-imagining the Past. Greek Antiquity and Modern Greek Culture, Oxford: Oxford University Press.
Χαμηλάκης, Γ. 2012. Το έθνος και τα ερείπια του. Αρχαιότητα, αρχαιολογία και εθνικό φαντασιακό στην Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

 Ελληνική Αρχαιολογία

Damaskos, D. & Plantzos, D. (επιμ.) 2008. A Singular Antiquity. Archaeology and Hellenic Identity in Twentieth-Century Greece, Αθήνα: Μπενάκη.
Fotiadis, Μ. 2004. Ruins into relics: Classical Archaeology, European identities and their refractions, Pharos 11, 83-94.
Gourgouris, S. 1996. Dream Nation. Enlightenment, Colonization and the Institution of Modern Greece, Stanford: Stanford University Press.
Λιάκος, A. 2007, Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία, Αθήνα: Πόλις.
Πλάντζος, Δ. 2014. Οι αρχαιολογίες του κλασικού. Αναθεωρώντας τον εμπειρικό κανόνα, Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Πλάντζος, Δ. 2016. Το Πρόσφατο Μέλλον. Η Κλασική Αρχαιότητα ως Βιοπολιτικό Εργαλείο, Αθήνα: Νεφέλη.
Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, 2002. Το μέλλον του παρελθόντος μας. Ανιχνεύοντας τις προοπτικές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της ελληνικής αρχαιολογίας, Αθήνα: ΣΕΑ.
Voutsaki, S. 2003, Worthy of Them: Greek archaeology and Greek identity in the 19th century, στο Η. Hokwerda (επιμ.), Constructions of Greek past. Identity and Historical Consciousness from Antiquity to the Present, Groningen: Egbert Forsten, 231-255.

Μουσειολογία & Πολιτιστική Διαχείριση

Βουδούρη, Δ. 2003, Κράτος και μουσεία: Το θεσμικόπλαίσιο των αρχαιολογικών μουσείων, Αθήνα: Σάκκουλας.
Γκαζή, Α. και Νούσια Τ. 2003. Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο (τόμος Γ): Μουσειολογία, Μέριμνα για τις Αρχαιότητες. Πάτρα: εκδόσεις Eλληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.
Κόκκου, Α. 2009. Η Μέριμνα για τις Αρχαιότητες στην Ελλάδα και τα Πρώτα Μουσεία. Αθήνα: Καπόν.
Ορφανίδη, Λ. & Λυριτζής, Ι., 2006. Εισαγωγή στη Μουσειολογία και στην Προληπτική Συντήρηση, Αθήνα: Καρδαμίτσα.
Σκαλτσά, Μ. (επιμ.), 2001. Η Μουσειολογία στον 21ο αιώνα: θεωρία και πράξη, Θεσσαλονίκη.
Χουρμουζιάδη, Α., 2006. Το ελληνικό αρχαιολογικό μουσείο. Ο εκθέτης, το έκθεμα, ο επισκέπτης, Θεσσαλονίκη: Βάνιας.