ΔΙΔΑΣΚOMENA MAΘHMATA ΚΑΤA TO AKAΔHMAIKO ETOΣ 2021-2022
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Ο όρος «Ελληνοαραβικές Σπουδές», στην ευρεία σημασία του, αναφέρεται στη συγκριτική μελέτη της Ιστορίας και του Πολιτισμού των αραβόφωνων περιοχών της Εγγύς και Μέσης Ανατολής καθώς και της Βόρειας Αφρικής και Ισπανίας σε σχέση με την Ιστορία και τον Πολιτισμό των ελληνόφωνων περιοχών της βόρειας κεντρικής και ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής σε όλες τις διαχρονικές εκφάνσεις από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Ο όρος «Ελληνοαραβικές Σπουδές», στη στενή σημασία του, αναφέρεται στη μελέτη της μετάδοσης της κληρονομιάς της Ελληνικής Αρχαιότητας και της Ύστερης Αρχαιότητας στον αραβόφωνο μεσαιωνικό πολιτισμό. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο των «Ελληνοαραβικών Σπουδών» εξετάζονται: [1] το μεταφραστικό κίνημα της Βαγδάτης του 9ου – 10ου μ. Χ. αιώνα, [2] η αραβική γραμματεία που βασίστηκε στις αραβικές μεταφράσεις ελληνικών έργων στις θετικές επιστήμες, την ιατρική, τη φιλοσοφία, τα μαθηματικά, την αστρονομία, κλπ., [3] οι αποκαλούμενες απόκρυφες επιστήμες της Ύστερης Αρχαιότητας (αλχημεία, ερμητικά κείμενα, κλπ.), [4] είδη της σοφιολογικής γραμματείας και λαϊκής ηθικής φιλοσοφίας, [5] διάφορα γραμματειακά δάνεια, και τέλος, [6] το ανοιχτό ερώτημα της ελληνικής επίδρασης στην ουσιωδώς αραβόφωνη ισλαμική παράδοση, όπως η αραβική γραμματική, ο ισλαμικός νόμος, η θεολογία, ο μυστικισμός, τομείς γνώσης που εμφανίστηκαν πριν από το αναφερθέν μεταφραστικό κίνημα. Οι «Ελληνοαραβικές Σπουδές» με αυτήν την έννοια αποτελούν ξεχωριστό κλάδο σπουδών και καλλιεργούνται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε πολλά Πανεπιστήμια του δυτικού κόσμου.
Αναφορικά με τη σημασία του κλάδου των «Ελληνοαραβικών Σπουδών», ιδιαίτερα για την Ελληνική Κλασική Γραμματεία, παραθέτω απόσπασμα από τον Πρόλογο έργου του διακεκριμένου καθηγητή Richard Walzer, ο οποίος καθιέρωσε τον κλάδο των «Ελληνοαραβικών Σπουδών» στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης της Μεγάλης Βρετανίας. Επί λέξει γράφει:
‘With the exception of the Greek papyri from Egypt and occasional discoveries of new inscriptions the Arabic versions of Greek writings on philosophy, medicine, science, and mathematics are our only hope, if we wish to increase our present knowledge of Greek literature. Although the high quality of the numerous translations preserved is beyond doubt, it is obvious that this promising field of research is not so well cultivated as it deserves to be. The translations of works whose Greek text has survived should be more systematically used in critical editions. But it is certainly more tempting to go in search of otherwise lost Greek works which may be regained from Arabic translations. Much remains to be done before we are entitled to say that all the available texts have been examined and properly understood …’
(Richard Walzer, Galen on Jews and Christians, Oxford: Oxford University Press 1949, Preface)
Με βάση τις ανωτέρω σύντομες αναφορές είναι πασιφανές ότι οι Ελληνοαραβικές σπουδές όχι μόνο εμπλουτίζουν την Ελληνική Γραμματεία με έργα χαμένα στο ελληνικό πρωτότυπο, αλλά και αποδεικνύουν την επίδραση του ελληνισμού και της ελληνικής διανόησης στους λαούς της Εγγύς και Μέσης Ανατολής καθώς και τη συμβολή τους στην προαγωγή του παγκόσμιου πολιτισμού.
XEIMEPINO EΞAMHNO
ΕΑΣ 906: Θέματα Ελληνοαραβικών Σπουδών (Κατ’ επιλογήν Υποχρεωτικό, Εξάμηνα: Ε’, Ζ’)
Σκοπός του μαθήματος είναι η μελέτη θεμάτων σχετικών με την επίδραση του ελληνισμού, και της ελληνικής παιδείας και γραμματείας στους λαούς της Εγγύς και Μέσης Ανατολής. και ιδιαίτερα στον αραβόφωνο πολιτισμό.
Μαθησιακά αποτελέσματα
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα είναι σε θέση:
Στο μάθημα θα εξεταστούν τα εξής θέματα:
Εισαγωγικές παρατηρήσεις – ορισμοί. Κέντρα ερεύνης - Ινστιτούτα. Εγκυκλοπαίδειες, εγχειρίδια, συλλογές κειμένων και επιστημονικά περιοδικά. Εργαλεία έρευνας και πηγές. Τομείς και πεδία ειδίκευσης - «Ελληνισμός»: ορισμοί – παρατηρήσεις.
Ο «ελληνισμός» στην συριακή γραμματεία από την εποχή των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως την εμφάνιση του Ισλάμ.
Ο «ελληνισμός» στην περσική γραμματεία από την εποχή των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως την εμφάνιση του Ισλάμ.
Η ελληνική γλώσσα και παιδεία στην Εγγύς και Μέση Ανατολή έως τα τέλη του 7ου αι. μ.Χ. Εκπαιδευτικά κέντρα και διακεκριμένοι εκπρόσωποι στη φιλοσοφία και τις άλλες επιστήμες.
Η ελληνική παιδεία στις χριστιανικές σχολές των νεστοριανών, ιακωβιτών και μελχιτών στην Εγγύς και Μέση Ανατολή. Οι ṣābiʻūn της πόλης Χαρράν.
Ο εξαραβισμός της Εγγύς και Μέσης Ανατολής, η ενσωμάτωση στοιχείων των παραδόσεων των λαών της Εγγύς και Μέσης Ανατολής στον υπό διαμόρφωση ισλαμικό πολιτισμό.
Η αρχαία ελληνική κληρονομιά στην αραβική παράδοση. Χειρόγραφα και μεταφράσεις ελληνικών έργων στα Αραβικά.
Πληροφορίες για τους Έλληνες, την ιστορία και τον πολιτισμό τους στην πρώιμη αραβική γραμματεία.
Αποσπάσματα από το αραβικό έργο του al-Jāḥiẓ (776 - 869 μ. Χ.) για τους Έλληνες, την ιστορία τους και τον πολιτισμό τους.
Αποσπάσματα από το αραβικό έργο του al-Yaʽqūbī (π. 905 μ. Χ) για τους Έλληνες, την ιστορία τους και τον πολιτισμό τους.
Αποσπάσματα από το αραβικό έργο του al-Masʽūdī (896-956 μ.Χ.) για τους Έλληνες, την ιστορία τους και τον πολιτισμό τους.
Στοιχεία της ελληνικής τέχνης στην πρώιμη ισλαμική τέχνη. Η συμβολή του «ελληνισμού» στην ανάπτυξη του «αραβόφωνου ανθρωπισμού».
Παρουσίαση προαιρετικών εργασιών
Γραπτή εξέταση
Εργασία Προαιρετική
ΕΑΣ 914: Το αραβικό βασίλειο της Δαμασκού (7ος – 8ος αι. μ. Χ.) (Κατ’ επιλογήν Υποχρεωτικό, Εξάμηνα: Ε’, Ζ’)
Σκοπός του μαθήματος είναι η παρουσίαση της δημιουργίας του αραβικού βασιλείου με έδρα τη Δαμασκό της Συρίας και της παγίωση της εξουσίας των Αράβων στην περιοχή της Εγγύς και Μέσης Ανατολής.
Μαθησιακά αποτελέσματα
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα είναι σε θέση:
Στο μάθημα θα εξεταστούν τα εξής θέματα:
Εισαγωγικές και βιβλιογραφικές παρατηρήσεις. Άμεσες και έμμεσες πηγές για την υπό εξέταση ιστορική περίοδο (7ος – 8ος αι. μ. Χ.).
Το ιστορικό πλαίσιο – Ύστερη Αρχαιότητα - Αυτοκρατορίες – η διάδοση του μονοθεϊσμού – περιφεριεακοί λαοί.
Η εμφάνιση του Ισλάμ - αραβικές φυλές – ο έλεγχος περιοχών της Εγγύς και Μέσης Ανατολής από αραβικά στρατεύματα.
Η Ομαγιαδική οικογένεια – ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος (fitna) - αίτια και συνέπειες – η μεταφορά της εξουσίας στη Δαμασκό της Συρίας.
Οι Σουφιανίδες - εσωτερική και εξωτερική πολιτική του Muʽāwiya (661-680 μ.Χ.) – διοίκηση - κοινωνία – φορολογία – στρατός – ναυτικό - εκστρατείες κατά της Κωνσταντινούπολης.
Ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος. Η άνοδος στην εξουσία των Μαρουανιδών.
Διοικητικές, νομισματικές, φορολογικές, γλωσσικές και άλλες μεταρρυθμίσεις του ʽAbd al-Malik (685-705 μ.Χ.).
H επέκταση των κατακτήσεων: Η κατάκτηση της Ισπανίας.
Η μεγάλη εκστρατεία κατά του Βυζαντίου και η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης το 717 μ.Χ.
Διοικητικές, φορολογικές, θρησκευτικές και άλλες μεταρρυθμιστικές διατάξεις του ʽUmar II (717-720 μ.Χ.).
Η υποτιθέμενη αλληλογραφία ʽUmar II και του Ρωμαίου αυτοκράτορα Λέοντα Γ’ (716/7-741 μ. Χ.) Το εικονοκλαστικό διάταγμα του Yazīd II (720-724 μ. Χ.).
Η εσωτερική και εξωτερική πολιτική και οι μεταρρυθμίσεις στην οικονομία και το στρατό του Hishām (724-743 μ. Χ.).
Ο τρίτος εμφύλιος πόλεμος και η πτώση του αραβικού βασιλείου.
Παρουσίαση προαιρετικών εργασιών
Γραπτή εξέταση
Εργασία Προαιρετική
EAPINO EΞAMHNO
ΕΑΣ 902: Η κληρονομιά της κλασικής Αρχαιότητας στην αραβική παράδοση (Υποχρεωτικό, Δ’ Εξάμηνο)
Σκοπός του μαθήματος είναι η παρουσίαση του κινήματος των ελληνοαραβικών μεταφράσεων στη Βαγδάτη από τον 8ο ως τον 11ο μ. Χ. αιώνα, και η μετάδοση της κληρονομιάς της κλασικής Αρχαιότητας στην αραβική παράδοση.
Μαθησιακά αποτελέσματα
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα είναι σε θέση:
Στο μάθημα θα εξεταστούν τα εξής θέματα:
Βιβλιογραφικές και άλλες εισαγωγικές παρατηρήσεις. Προλεγόμενα στον μεσαιωνικό αραβόφωνο πολιτισμό.
Δίοδοι μετάδοσης της κληρονομιάς της ελληνικής Αρχαιότητας στην αραβική παράδοση. Η ελληνική παιδεία και οι ελληνικές σχολές της Ύστερης Αρχαιότητας.
Η κληρονομιά της κλασικής Αρχαιότητας στην Συριακή παράδοση πρίν και μετά την εμφάνιση του Ισλάμ - Συριακές μεταφράσεις.
Η κληρονομιά της κλασικής Αρχαιότητας στην ιρανική παράδοση – Περσικές μεταφράσεις.
Λόγοι και παράγοντες που συνετέλεσαν στην ενασχόληση των Αράβων με έργα της ελληνικής Αρχαιότητας.
Απαρχές και γένεση του κινήματος των ελληνοαραβικών μεταφράσεων της. Πάτρωνες και μεταφραστές.
Πρώιμες μεταφράσεις – η σωζόμενη αραβική μετάφραση της αποκαλούμενης «αλληλογραφίας Μεγάλου Αλεξάνδρου και Αριστοτέλη».
Μεταφράσεις και μεταφραστές που ταξινομούνται ως προερχόμενες από τον αποκαλούμενο ‘κύκλο του al-Kindī’. Μελέτη αποσπασμάτων – Γλωσσικά και υφολογικά χαρακτηριστικά.
Μεταφράσεις και μεταφραστές που ανήκουν στη ‘σχολή του ḤunaynibnIsḥāq’ – Μελέτη αποσπασμάτων – υφολογικά χαρακτηριστικά.
Οι αποκαλούμενοι «Αριστοτελιστές της Βαγδάτης».
Η επίδραση των ελληνοαραβικών μεταφράσεων στην αραβόφωνη γραμματεία - γραμματειακά είδη, κατασκευή εννοιών και επιχειρημάτων.
Παραδείγματα της επίδρασης της αρχαίας ελληνικής διανόησης σε έργα αραβόφωνων μουσουλμάνων φιλοσόφων, επιστημόνων και άλλων διανοουμένων.
Η σημασία των ελληνοαραβικών μεταφράσεων και η ανάπτυξη των επιστημών και της φιλοσοφίας στην αραβική γλώσσα.
Παρουσίαση προαιρετικών εργασιών
Γραπτή εξέταση
Εργασία Προαιρετική
ΕΑΣ 921: Τα «Προλεγόμενα»(Muqaddimah) της Ιστορίας του Ibn Khaldūn (1332-1406 μ.Χ.) (Σεμινάριο, Εξάμηνα: ΣΤ’, Η’)
“He [Ibn Khaldūn) has conceived and formulated a philosophy of history which is undoubtedly the greatest work of its kind that has ever yet been produced by any mind in any time or place.”
Arnold Toynbee, A Study of History, vol. 3, Oxford 1934, (p. 322)
Σκοπός του Σεμιναρίου είναι η μελέτη αποσπασμάτων από την Εισαγωγή ή Προλεγόμενα (muqaddima) τηςΙστορίαςτου Ibn Khaldūn (1332-1406 μ. Χ.)
Μαθησιακά αποτελέσματα
Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα είναι σε θέση:
Στο Σεμινάριο θα μελετηθούν αποσπάσματα από την Εισαγωγή ή Προλεγόμενα (muqaddima) του ιστορικού έργου του Ibn Khaldūn (1332-1406 μ. Χ.) σχετικά με τα εξής θέματα:
Εισαγωγικές παρατηρήσεις. Βίος και έργα τουIbn Khaldūn
Έννοια και φύση της ιστορίας – ιστορικές μεταβολές
Η επίδραση του κλίματος και της δίαιτας στον άνθρωπο – πολιτισμικές διαφορές μεταξύ λαών
Η οικονομία – εργασία – χρήμα – επαγγέλματα
Το κράτος και φορολογία
Πληθυσμός - παράγοντες που επηρεάζουν το μέγεθος του πληθυσμού
Κράτος και κοινωνία – κοινωνική αλληλεγγύη
Πολιτικοί θεσμοί
Θρησκεία και εξουσία - μορφές εξουσίας
Γνώση και εκπαίδευση
Γνώση – δεξιότητες και ανάπτυξη των επιστημών
Η ελληνική φιλοσοφία και οι επιστήμες στην αραβική γλώσσα και γραμματεία
Παρουσίαση εργασιών
Εργασία Υποχρεωτική.
Το Σεμινάριο μπορούν να επιλέξουν όσοι φοιτητές έχουν παρακολουθήσει το μάθημα «Η κληρονομιά της κλασικής Αρχαιότητας στην αραβική παράδοση» ή το μάθημα «Το αραβικό βασίλειο της Δαμασκού (7ος – 8ος αι. μ. Χ.)».