Ο νεαρός Μίλος (Václav Neckář) εργάζεται ως μαθητευόμενος στον σιδηροδρομικό σταθμό ενός χωριού, στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Τσεχοσλοβακία. Ο πόλεμος και οι συνέπειές του δεν τον πολυαπασχολούν, γιατί έχει να λύσει ένα πολύ προσωπικό «φλέγον» ζήτημα: να ξεπεράσει το τρακ του πρωτάρη και να καταφέρει επιτέλους να έχει μια ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή. Στην επιδίωξή του αυτή, θα γίνει ήρωας κωμικοτραγικών καταστάσεων και επεισοδίων, μέχρι που κάποια στιγμή θα βρεθεί μπλεγμένος σε μια επιχείρηση ανατίναξης ενός γερμανικού τραίνου μεταφοράς πολεμοφοδίων και θα γίνει, άθελά του, ήρωας της αντίστασης.
Γυρισμένη στη σύντομη περίοδο φιλελευθεροποίησης, που έμεινε στην ιστορία ως Άνοιξη της Πράγας, η ταινία του Menzel, αν και τοποθετείται την εποχή της γερμανικής κατοχής, θεωρήθηκε ως μια αλληγορία για την κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία της εποχής του. Ενδεικτική και υποστηρικτική για την παραπάνω παραδοχή, είναι μια αφίσα που διόλου τυχαία παρατηρεί και αναδεικνύει η κάμερα του δημιουργού, κατά την έξοδο του υποβασταζόμενου Μίλος από το ξενοδοχείο-οίκο ανοχής, στο οποίο αποπειράται να αυτοκτονήσει. Η αφίσα απεικονίζει ένα τεράστιο δαιμονικό χέρι που απειλεί την πόλη της Πράγας, και το οποίο έχει χαραγμένο πάνω του το σφυροδρέπανο. Η συγκεκριμένη εικόνα θα μπορούσε να θεωρηθεί και προφητική για την εισβολή των Σοβιετικών τανκς στην Πράγα τον Αύγουστο του 1968.
Το φιλμ μας εισάγει από την έναρξη του στον μικρόκοσμο του κεντρικού μας ήρωα, με μια εξιστόρηση του γενεαλογικού του δένδρου, το οποίο περιλαμβάνει κυρίως γραφικές φυσιογνωμίες. Χαρακτηριστικό είναι το ότι η εισαγωγή αυτή εκτυλίσσεται την ώρα που η μητέρα του Μίλος τον ντύνει με την καινούργια του στολή, μια σκηνή απογαλακτισμού που χαρακτηρίζεται μεν από ειρωνεία, περιβάλλει ωστόσο τον νεαρό Μίλος με απεριόριστη τρυφερότητα και συμπάθεια, χάρη και στο γλυκύτατο πρόσωπο του Václav Neckář που ακτινοβολεί αθωότητα. Ο φακός χαϊδεύει ουσιαστικά τον ήρωα μας, ανεβαίνοντας από τα παπούτσια του μέχρι το κεφάλι, για να ακολουθήσει στη συνέχεια η τελετουργική «στέψη» του με το σιδηροδρομικό πηλίκιο. Η ενηλικίωση μέσα από τη στολή και τις έννοιες τις οποίες αυτή εκφράζει: οργάνωση, πειθαρχία, σεμνοτυφία, κράτος κτλ, προοδευτικά θα αποδομηθεί και θα καταρρεύσει, μέσα από ένα πλήθος σκηνών ερωτισμού και αποπλάνησης. Ο σκηνοθέτης για να τονίσει τη θεματολογία του χρησιμοποιεί ως εκφραστικά μέσα αντικείμενα όπως ένας σκισμένος καναπές, ενώ ο λαιμός μιας χήνας μετατρέπεται στα χέρια της ηλικιωμένης συζύγου του σταθμάρχη σε φαλλικό σύμβολο.
Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο της ταινίας είναι και η στηλίτευση της γραφειοκρατίας, η οποία ειδικά στα κομμουνιστικά καθεστώτα είχε πάρει πολύ μεγάλες διαστάσεις. Ακόμα και ο ίδιος ο πόλεμος δεν είναι για τους ήρωες μας τίποτα άλλο πάρα σχέδια επί χάρτου, μέχρι τελικά να φτάσουμε στις σκηνές δράσης προς το τέλος του φιλμ. Τα πρόσωπα της ταινίας μοιάζουν να είναι βυθισμένα σε μια ανυπέρβλητη ανία και το ερωτικό πάθος μετατρέπεται έτσι σε επαναστατική πράξη και δίοδο διαφυγής προς την ελευθερία. Σε μια χαρακτηριστική σκηνή παρωδία, ο καρδιοκατακτητής συνάδελφος του Μίλος, θα χτίσει ένα ολόκληρο ερωτικό παιχνίδι με τις σφραγίδες του τρίτου Ράιχ, πάνω στο γυμνό σώμα της ερωμένης του. Στη συνέχεια θα καταδικαστεί για προσβολή της Γερμανικής γλώσσας, από τον υπεύθυνο για την τήρηση της τάξης στην περιοχή.
Η ερωτική αφύπνιση του κεντρικού μας χαρακτήρα δεν συνοδεύεται από μια αντίστοιχη πολιτική αφύπνιση. Η ανάμιξη του στην ανατίναξη του Γερμανικού τρένου είναι περισσότερο τυχαία και όχι μια πράξη συνείδησης. Η ομορφιά της φύσης, του έρωτα, της ζωής και του ενστίκτου, θριαμβεύουν απέναντι στον πολεμικό ηρωισμό. Αυτό μας λέει ο Menzel που διανθίζει την ταινία του με ωραιότατες εικόνες της Τσεχοσλοβακικής υπαίθρου. Η ταινία διαθέτει επίσης την σπάνιας ομορφιάς ασπρόμαυρη φωτογραφία του Jaromír Šofr, αλλά και τη μουσική του Jiří Šust, που αποτελεί ένα ακόμη εργαλείο στα χέρια του σκηνοθέτη, για την αποτύπωση των χαρακτήρων και την κλιμάκωση της πλοκής.
Κείμενο: Δημητρίου Κωνσταντίνος (Μέλος Κ.Ο.Π.Ι.), Στοιχεία του κειμένου αντλήθηκαν από τον ιστότοπο της ΕΤ1