Στο πλαίσιο της κινηματογραφική λέσχης του Πανεπιστημίου και κατά το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2012-2013, η κινηματογραφική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Κ.Ο.Π.Ι.) παρουσιάζει το αφιέρωμα της με τίτλο «Western». Σκοπό της συγκεκριμένης μας επιλογής αποτελεί η διερεύνηση, μέσα από την παρουσίαση επτά ταινιών, αυτού του τόσο δημοφιλούς κινηματογραφικού είδους.

Western ή αλλιώς, όπως εύστοχα το χαρακτήρισε ο γάλλος θεωρητικός του κινηματογράφου Αντρέ Μπαζέν, ο κατεξοχήν αμερικάνικος κινηματογράφος. Ίσως όμως το γουέστερν να είναι και το κατεξοχήν σινεμά, ειδάλλως δεν εξηγείται γιατί αυτό το τόσο περιορισμένο εθνικά και θεματικά θέαμα είχε μια τέτοια παγκόσμια απήχηση. Τούτο το είδος, μπορεί να είναι ένας καθρέφτης της αμερικάνικης ιστορίας, ταυτόχρονα όμως δανείζεται για την μορφοποίηση του τα πιο πανάρχαια εκφραστικά μέσα: το έπος, την τραγωδία, το μυθιστορηματικό δρόμο.

Το γουέστερν αντιπροσωπεύει πάνω απ’ όλα το μύθο μιας κατάκτησης. Θέματα όπως το εθνικό ξερίζωμα, η μετανάστευση και η ανάγκη της εθνικής ενοποίησης δεκάδων διαφορετικών εθνικοτήτων σε μια ήπειρο χωρίς προγενέστερη ιστορία, βρίσκονται στη βάση σχεδόν κάθε ταινίας γουέστερν. Το ίδιο το Γουέστ μέσα από την κινηματογραφική κάμερα είναι ένας χώρος στον οποίο συνυπάρχουν –καθόλου ειρηνικά βέβαια- «η προϊστορία» (ο βίσωνας), οι βάρβαροι λαοί (οι Ινδιάνοι), η φεουδαρχία (οι «βασιλιάδες κτηνοτρόφοι») και ο βιομηχανικός πολιτισμός (ο σιδηρόδρομος)».

Η περιφρόνηση του γουέστερν από μεγάλο μέρος του σημερινού κοινού βασίζεται στην παρεξήγηση ότι το γουέστερν είναι μόνο ένας ρατσιστικός μύθος, που δικαιώνει τη γενοκτονία των Ινδιάνων και υμνεί τον αμερικάνικο πατερναλισμό και μιλιταρισμό. Κι όμως ˙ αρκεί μια πιο προσεκτική ματιά στις μεγάλες ταινίες του είδους για να δούμε ότι το γουέστερν κρύβει ένα βαθιά διαλεκτικό κόσμο, ο οποίος σε καμία περίπτωση δεν είναι τόσο ομογενής όσο φαινομενικά θέλει να φαίνεται. Ο μύθος του Γουέστ είναι ένας μύθος γεμάτος αντιθέσεις. Ο διαχωρισμός Ανατολικής και Δυτικής Αμερικής δεν είναι μόνο ένας γεωγραφικός διαχωρισμός, αλλά πολιτισμικός, ιδεολογικός. Η Ανατολική Αμερική (που στη μυθολογία του γουέστερν εκφράζεται με το σιδηρόδρομο και τις εταιρίες) συμβολίζει έναν αστικό, βιομηχανικό πολιτισμό, που διαφθείρει την παρθενικότητα της ηπείρου. Σε αντίθεση, η Δύση μένοντας βασικά μια αγροτική, ελεύθερη κοινωνία μεταμορφώνει την έρημο σε έναν γήινο παράδεισο. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο γιατί στο γουέστερν βλέπουμε συνεχώς αντιθέσεις: ύπαιθρος-πόλη, ελεύθερη αγροτική οικονομία-οργανωμένα βιομηχανικά μονοπώλια, ατομικισμός- συλλογικό πνεύμα, περιπέτεια-Τάξη, φυσικός νόμος-κοινωνικός νόμος κ.λπ.

Ως κινηματογραφικό είδος, το γουέστερν γεννήθηκε σχεδόν μαζί με το ίδιο το σινεμά. Ωστόσο για συγκρότηση του μπορούμε να μιλάμε μόνο από το 1909 και έπειτα, εποχή που θα εμφανιστεί ο πρώτος μεγάλος σταρ του γουέστερν, ο Μπρόντσο Μπίλλυ Άντερσον. Το γουέστερν θα περάσει στην πιο ώριμη εποχή του βωβού με τη δυάδα Τόμας Άινς και Γουίλλιαμ Χαρτ ενώ με το πέρασμα στον ομιλούντα κινηματογράφο, αρχίζει μια μεγάλη εποχή για το γουέστερν. Την περίοδο του 40-50 θα γυρισθούν μερικές από τις πιο διάσημες ταινίες του είδους. Στη μετέπειτα φάση του επί-γουέστερν (surwestern) βλέπουμε πλέον το γουέστερν να αποκτά πολιτική συνείδηση, κοινωνικό περιεχόμενο, διανοούμενες τάσεις, ακόμα και ερωτικά στοιχεία. Η μεταπολεμική περίοδος, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘50 είναι αναμφίβολα η πιο γόνιμη, με σκηνοθέτες όπως οι Τζων Φορντ, Χάγουαρντ Χωκς, Άντονυ Μαν, Ντέλμερ Ντέηβς, Μπαντ Μπέτιτσερ, Ράουλ Γουώλς. Αργότερα, στις αρχές του ‘60 ελάχιστοι είναι οι νέοι σκηνοθέτες που καταφέρνουν να αναδειχθούν (Πέκινπα, Κέννεντυ, Α. Μακ Λάγκεν) ενώ το γουέστερν δεν προσελκύει πλέον τις μάζες και η παραγωγή πέφτει συνεχώς μέχρι να εξαφανισθεί στη δεκαετία του ‘70. Ωστόσο το γουέστερν συνέχισε να υπάρχει ακόμα και σε επόμενες δεκαετίες, δίνοντας λίγες ταινίες μεν, μεγάλης αξίας δε.

Αξίζει ακόμα να σημειωθεί πως το γουέστερν δεν είναι προνόμιο μόνο του Αμερικάνικου κινηματογράφου. Χτυπητό παράδειγμα, αυτό των ιταλικών σπαγγέτι γουέστερν. Οι πιστολέρο αντικαθιστούν τους κάου-μπόυ, οι Μεξικανοί τους Ινδιάνους και ο κυνισμός και ο σαδισμός τα υψηλά ιδανικά. Υπερβολικός φορμαλισμός, στυλιζάρισμα, μεταφορές γνωστών λογοτεχνικών έργων ή μύθων στο χώρο του Γουέστ και σκηνοθέτες όπως οι Σέρτζιο Λεόνε, Σέρτζιο Κορμπούτσι, Τονίνο Βαλέρι κ.α.

Μέσα από την βαθύτερη εξερεύνηση αυτού του κινηματογραφικού είδους ανακαλύπτουμε πως το γουέστερν απαντά καλύτερα από κάθε άλλο είδος στην ιστορία του κινηματογράφου, στην παγκόσμια ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει (έστω και φαντασματικά) το μύθο της περιπέτειας ˙ να αναπλάσει τον επικό κόσμο του άθλου, της δοκιμασίας, της ανδρειοσύνης, αλλά και των παθών του ανθρώπου, μέσα από μια μυθολογία που χωρίς να είναι απόλυτα σύγχρονη, έχει αρκετά χαρακτηριστικά ώστε να γίνει αποδεκτή ως η τελευταία εποποιία του βιομηχανικού αιώνα.

Καλή προβολή

Κ.Ο.Π.Ι.