Ο Σεργκέι Γκουλίμπιν (Sergei Puskepalis) και ο Πάβελ Ντανίλοφ (Grigoriy Dobrygin), είναι δύο παρατηρητές μετεωρολόγοι που εργάζονται σε έναν απομονωμένο μετεωρολογικό σταθμό της Ρωσίας, εγκατεστημένο σε ένα μικρό νησί του Αρκτικού κύκλου από το 1935. Ο νεαρός μαθητευόμενος Πάβελ, εκπρόσωπος της νέας γενιάς της Ρωσίας, έχει έρθει για εκπαιδευτικούς λόγους να περάσει το τέλος του καλοκαιριού του στην αφιλόξενη αυτή περιοχή. O Σεργκέι, άνθρωπος μέσης ηλικίας, είναι ο διευθυντής του σταθμού. Παθιασμένος με τη δουλειά του και γεμάτος εμπειρία για τις ακραίες συνθήκες επιβίωσης που επικρατούν στην περιοχή, ο σκληροτράχηλος Σεργκέι θα προσπαθήσει με αυστηρό, αλλά και πολλές φορές βίαιο τρόπο, να διδάξει τον νεαρό μαθητή του. Το απρόσμενο όμως γεγονός της απώλειας της οικογένειας του Σεργκέι, το οποίο δεν του αποκαλύπτει αρχικά ο Πάβελ, φοβούμενος την ενστικτώδη αντίδραση του, θα πυροδοτήσει μια περιπετειώδη καταδίωξη, μέσα στο θαυμαστό και αχανές Σιβηρικό τοπίο.
Ολόκληρο το φιλμ αποτελεί έναν ποιητικό στοχασμό πάνω στις αντιφάσεις και τις φυγόκεντρες δυνάμεις που συνθέτουν το πολιτισμικό σκηνικό στη σημερινή Ρωσία. Ο Πάβελ, περιγράφεται σαν ένας άνθρωπος σύγχρονος, ευγενικός, αλλά και εξαιρετικά ανώριμος, που ενηλικιώνεται σε μια Ρωσία καταναλωτική και αλλοτριωμένη από την επέλαση του άκρατου καπιταλισμού. Στο άλλο άκρο βρίσκεται ο Σεργκέι, εκπρόσωπος της παλιάς Ρωσίας, που εξακολουθεί να είναι στιγματισμένη από τα ιδανικά, τις στερήσεις και την καταπίεση του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού. Έχουμε δηλαδή να κάνουμε όχι μόνο με τη συνύπαρξη δύο εντελώς διαφορετικών ανθρώπων, αλλά με την αναπόφευκτη σύγκρουση δύο ετερόκλητων κόσμων. Η κινηματογράφηση των κεραιών ασυρμάτου, σε συνδυασμό με τους ήχους παρασίτων που κυριαρχούν στην ταινία, υποδηλώνει αυτή την αγωνιώδη αναζήτηση επικοινωνίας. Όλο αυτό το αλληγορικό σύμπλεγμα στήνεται στην Αρκτική, ένα από τα σύνορα του κόσμου, που εδώ δεν είναι μόνο σύνορα γεωγραφικά, αλλά βαθύτατα πολιτικά, ψυχολογικά και ανθρωπολογικά. Η συμβολική αυτή προσέγγιση του Σιβηρικού τοπίου αναδεικνύεται μέσα από τα καλλιγραφικά πλάνα του Alexei Popogrebsky, αλλά και την ομιχλώδη ατμοσφαιρική φωτογραφία του Pavel Kostomarov, η οποία προσδίδει στην ταινία μια απόκοσμη μεταφυσική διάσταση και δίκαια βραβεύθηκε στο Φεστιβάλ Βερολίνου.
Σημαντικό πλεονέκτημα της ταινίας αποτελεί και η ακριβής αποτύπωση των συνθηκών ζωής και δουλειάς σε έναν μετεωρολογικό σταθμό παλαιού τύπου, που αγγίζει την ποιότητα ενός ντοκιμαντέρ. Ο θεατής παρακολουθεί τη λεπτομερή χρήση κλασικών επιστημονικών οργάνων (ηλιογράφος, θερμόμετρο ύδατος, θερμόμετρα κλωβού κ.α.), τα οποία μέσα από την απλότητα τους αναδεικνύουν τη συμβολή του ανθρώπου στην έρευνα για την κατανόηση του φυσικού κόσμου. Επίσης, παρουσιάζεται η καθημερινότητα των παρατηρητών, οι οποίοι με πενιχρά μέσα έπρεπε να προσαρμοστούν στις ακραίες κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής. Ο συλλέκτης ραδιενεργών ισοτόπων που υπάρχει στο σταθμό, θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής, σηματοδοτώντας τους κινδύνους που απορρέουν από τα κατάλοιπα του ψυχρού πολέμου. Αντίστοιχη αναφορά αποτελούν και τα παιχνίδια του Πάβελ σε μια εγκαταλελειμμένη στρατιωτική βάση, σκιαγραφώντας έτσι μια γενιά νέων παιδιών, που δεν φέρουν μέσα τους τα τραύματα του πρόσφατου Σοβιετικού παρελθόντος.
Αυτό που μας λέει τελικά ο δημιουργός, είναι το ότι η νέα Ρωσία πρέπει να γεννηθεί και να προχωρήσει. Στην τελική σκηνή της ταινίας, ο σημαντήρας ισοτόπων απομακρύνεται με ελικόπτερο, θυμίζοντας μας την αριστουργηματική εναρκτήρια σεκάνς από τη Γλυκιά Ζωή (1960) του Federico Fellini, ενώ η συνολική ιδέα φαίνεται να αντλεί πολλά στοιχεία από την Επιστροφή (2003) του Andrey Zvyagintsev. Μετά από την απώλεια των δικών του ανθρώπων, ο μοναχικός πλέον «Πατερούλης» Σεργκέι, θα αποφασίσει να μην επιστρέψει στον πολιτισμό μαζί με τον Πάβελ και να παραμείνει πίσω μόνος του. Η νύχτα πέφτει και ο σταθμός εξακολουθεί να λάμπει, για να φωτίζει με το φάρο της γνώσης του τα σκοτεινά τοπία της μνήμης και της συνείδησης.
Και να που σιγά σιγά τρέμει όλη η αμαξοστοιχία, να που σέρνεται αργά, περνώντας από το αποσπασματικό στο συνεχές, σαν σαρανταποδαρούσα, η ρέουσα κίνηση της ύπαρξης. Από το παρελθόν προς εμάς, από την παιδική ηλικία στη σημερινή μας ζωή, σαν σεμνός αγώνας: ένα προσεκτικό σύρσιμο προς τα έξω σαν τη διστακτική εμφάνιση της σαύρας κάτω απ’ την πέτρα.
Βλαντίμιρ Μακάνιν («Αντεργράουντ ή Ένας ήρωας του καιρού μας»)
Κείμενο: Κων/νος Δημητρίου (Μέλος Κ.Ο.Π.Ι.)