Κουρδιστό πορτοκάλι, δηλαδή κουρδιστός άνθρωπος, άνθρωπος χωρίς βούληση και προσωπική ελευθερία που δρα μηχανικά, σαν ρομπότ. Ο Stanley Kubrick βασιζόμενος στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Anthony Burgess δημιούργησε το κλασικό αυτό αριστούργημα που αποτελεί μέχρι και σήμερα σταθμό στο παγκόσμιο κινηματογραφικό στερέωμα. Το μόνο «λάθος» που ο Burgess δεν συγχώρεσε στον Kubrick ήταν πως το σενάριο βασίστηκε στην αμερικανική έκδοση του βιβλίου του που παρέλειπε το τελευταίο κεφάλαιο. Παρά το «λάθος» του Kubrick πρόκειται για μία ταινία προφητική και διαχρονική που λατρεύτηκε από πολλούς και κατηγορήθηκε από περισσότερους, αφού θεωρήθηκε ότι ήταν εξτρεμιστική και ότι προήγαγε τη βία, καθώς εμφανίστηκαν -κυρίως στην Αγγλία- συμμορίες εφήβων, οι οποίες μιμούνταν τη συμμορία του Alex. Ο ίδιος ο Kubrick μάλιστα δέχτηκε απειλές για τη ζωή του και ενοχλημένος από την όλη κατάσταση απέσυρε την ταινία από τις αίθουσες της Αγγλίας. Το Κουρδιστό Πορτοκάλι δεν ξαναπροβλήθηκε στην Αγγλία παρά μόνο μετά το θανάτου του μεγάλου σκηνοθέτη το 1999.
Η ταινία μας μεταφέρει σε μία ζοφερή φουτουριστική Αγγλία, μία δυστοπία, όπου o Alex-ένας έφηβος με μεγάλη αγάπη για τη βία και την κλασική μουσική, κυρίως τον Beethoven-και η συμμορία του (ο Pete, ο Georgie και ο Dim) επιδίδονται σε πράξεις ωμής βίας: βανδαλισμούς, βιασμούς, κλοπές μόνο και μόνο για την προσωπική τους διασκέδαση. Σε μία εξόρμησή τους όμως ο Alex προδίδεται από τους φίλους του και αφού συλλαμβάνεται και γρονθοκοπείται από τους αστυνομικούς καταδικάζεται σε δεκατέσσερα χρόνια φυλάκισης. Μέσα στη φυλακή, όπου παρακολουθούμε πως το σύστημα πλέον μετατρέπεται σε θύτη και ως γνήσιος σαδιστής βασανίζει και εξευτελίζει τους κρατούμενους ο Alex επιλέγεται ως πειραματόζωο σε ένα σωφρονιστικό πρόγραμμα της κυβέρνησης, το οποίο έχει στόχο να κάνει τους εγκληματίες «καλούς» και ακίνδυνους προκειμένου να μειωθεί η βία. Στην ουσία πρόκειται για ένα παβλοφικό πείραμα που κάνει τον Alex ανίκανο να αντέξει τη βία, το σεξ και την ενάτη συμφωνία του Beethoven! Ο Alex θεραπευμένος πια βγαίνει από τη φυλακή και παρατηρούμε πως από θύτης γίνεται θύμα μιας κοινωνίας διεφθαρμένης και ανελεύθερης που βρίσκεται σε βαθιά κρίση. Με αυτόν τον τρόπο ο Kubrick καταδεικνύει με αριστοτεχνικό και σαρκαστικό τρόπο την ολοκληρωτική αποτυχία και τη σαθρότητα του συστήματος.
Το Κουρδιστό πορτοκάλι αποτελεί μια σπουδή στην ελεύθερη βούληση και στην ανθρώπινη φύση καθώς επίσης και μία κοινωνική σάτιρα στα αυταρχικά συστήματα και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, τα οποία προσπαθούν να μετατρέψουν τους πολίτες σε ανδρείκελα, πειθήνια όργανα χωρίς προσωπική σκέψη, δικαίωμα επιλογής και ελευθερία. Επίσης θέτει το ερώτημα κατά πόσο μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για τον άνθρωπο η σύγχρονη επιστήμη και από ποιους πρέπει να ελέγχεται. Μία ταινία με πολλά ιδεολογικά επίπεδα και σύνθετους συμβολισμούς, τους οποίους ο καθένας μπορεί να εκλάβει διαφορετικά.
Τεχνικά πρόκειται για μια εξαιρετικά άρτια ταινία με πολύ πρωτοποριακές για την εποχή της τεχνικές και ιδιαίτερα καθηλωτική σκηνοθεσία. Η κάμερα λειτουργεί σαν ηδονοβλεψίας που απολαμβάνει τις ωμότητες του Alex βάζοντας με αυτόν τον τρόπο τον θεατή μέσα στην ταινία. Οι σκηνές βίας παραμένουν αποκρουστικές χωρίς όμως να χάνουν τον λυρισμό που διέπει την υπόλοιπη ταινία. Μάλιστα ο Kubrick κατηγορήθηκε πως έκανε τη βία να φαίνεται ελκυστική στο κοινό, ο ίδιος όμως απάντησε πως αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή η ιστορία είναι ιδωμένη από τα μάτια του Alex, όμως το θεωρεί λάθος και δεν ήταν σε καμία περίπτωση η πρόθεση του. Οι ιδιαίτερες και εξαιρετικά προσεγμένες εικόνες, οι τοποθεσίες, τα «μελλοντικά» σκηνικά και η οπτική υπερβολή σε συνδυασμό με τα εξεζητημένα κοστούμια οπού επικρατεί το φαλλικό στοιχείο, όπως και στην υπόλοιπη ταινία άλλωστε, δημιουργούν μια φουτουριστική ατμόσφαιρα που πλαισιώνει κατάλληλα την ιστορία και καθιστά την ταινία ακόμη πιο ιδιαίτερη. Τέλος μία ακόμη ιδιομορφία της ταινίας αποτελεί η διάλεκτος του Alex και της συμμορίας του τα «νάντσατ» (ένα μείγμα ρωσικών σε αγγλοποιημένη μορφή και σαιξπηρικού διαλόγου), που ήταν η γλώσσα των εφήβων της εποχής του Burgess.
«Χάνουμε τελικά την ανθρωπιά μας αν δεν μπορούμε να επιλέξουμε ανάμεσα στο καλό και στο κακό; Γινόμαστε όπως λέει ο τίτλος, Κουρδιστό Πορτοκάλι;»
