Σκηνοθεσία – Σενάριο – Μουσική – Ειδικά εφέ: David Lynch | Ηθοποιοί: Jack Nance as Henry Spencer  Τοποθεσία: ΗΠΑ, 1977 | Διάρκεια: 1h, 27min | Είδος: Φαντασία, horror

Ο David Lynch γεννήθηκε το 1946 στη Montana των ΗΠΑ, σε μια μικρή επαρχιακή πόλη εφάμιλλη με σκηνικά πολλών ταινιών του. Τα πρώτα του έργα ήταν πειραματικά φιλμ μικρού μήκους με abstract(αφηρημένο) και παρανοϊκά ενοχλητικό περιεχόμενο. Το 1977 δίνει στο κοινό το Eraserhead, την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του που θέτει τις βάσεις για να αναγνωριστεί ως ένας από τους πιο cult σκηνοθέτες.

[Συνέπεια της επιτυχίας της ταινίας ήταν να του γίνει πρόταση να σκηνοθετήσει τον "Άνθρωπο Ελέφαντα" (1980) την οποία δέχτηκε και πρόταση από τον George Lucas για τον "Πόλεμο των Άστρων: Επεισόδιο 6" (1983) την οποία απέρριψε]

Το Eraserhead, που σαν τίτλος δεν έχει μεταφραστεί ποτέ επιτυχώς σε άλλη γλώσσα, αποτελεί μια εφιαλτική, σουρεαλιστική avant garde ταινία του πειραματικού κινηματογράφου που βυθίζει τον θεατή σε ένα φανταστικό σύμπαν παράνοιας και αλληγορίας. Είναι σκληρή και ακραία. Ταυτόχρονα θεωρείται μια από τις πιο cult ταινίες όλων των εποχών(έχοντας δημιουργήσει ένα τεράστιο fanbase από τότε που προβλήθηκε), και ο λόγος προφανής: Κάποιοι θα την λατρέψουν, οι πιο πολλοί θα την μισήσουν.

Αρκετά χρόνια πριν φτιαχτεί η ταινία, η γυναίκα του, ανακοινώνει στον Lynch ότι είναι έγκυος. Αυτός συγκλονίζεται και φημολογείται ότι αυτό το γεγονός αποτέλεσε την έμπνευση ώστε να δημιουργηθεί μετέπειτα αυτή η ταινία. Όπως επίσης αποτελεί και σημείο κλειδί για την εξήγησή της…

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί ανάλυση των όσων διαδραματίζονται. Λαμβάνει σαν δεδομένο ότι έχει προηγηθεί η θέαση της ταινίας και άρα πρέπει να διαβαστεί μετά την προβολή. Επίσης αποτελεί έκθεση απόψεων του γράφοντος και δεν αποκλείει την ύπαρξη διαφορετικών ερμηνειών. Αναλύει όμως αυτήν που μεγάλη μερίδα θαυμαστών των έργων του Lynch, θεωρεί επικρατέστερη.

Με λίγα λόγια: Το φιλμ απεικονίζει στον μέγιστο βαθμό όλα τα (αρνητικά) συναισθήματα, τις (κακές) σκέψεις και τις φοβίες που μπορεί να έχει ένας πατέρας για το επικείμενο παιδί του, και όλα όσα έρχονται μαζί με αυτό. Αποτέλεσμα είναι να δημιουργηθεί ένας εφιάλτης, ο οποίος μέσω της σκηνοθεσίας γίνεται βίωμα του θεατή

• Αρχικά ο μεγαλύτερος φόβος όλων, είναι η υγεία του παιδιού. Το οποίο γεννιέται σοβαρά παραμορφωμένο, σε μια φρικαλέα -ουσιαστικά μη ανθρώπινη- κατάσταση να περιορίζεται σε ανυπόφορες κραυγές.

• Τα γεγονότα ξεκινούν με την επίσκεψη του Henry στο παρανοϊκό σπίτι των γονιών της κοπέλας του όπου η πιεστική πεθερά του του αποκαλύπτει την εγκυμοσύνη και τον πιέζει να αναλάβει τις ευθύνες του. Την ίδια ώρα ο πεθερός του εμφανίζεται παντελώς αδιάφορος, ένας άνθρωπος από τον οποίο δεν θα πάρει καμιά βοήθεια. Επίσης υπάρχουν ενδείξεις ότι το παιδί ίσως δεν είναι καν δικό του, ωστόσο αναγκάζεται να το αναγνωρίσει έτσι κ’ αλλιώς.

• Στην απέναντι πόρτα μένει η πανέμορφη γειτόνισσα. Συμβολίζει τον πειρασμό στον οποίο απαγορεύεται πλέον να ενδώσει.

• Τα φώτα αναβοσβήνουν όταν γίνεται μια διαμάχη ανάμεσα στο καλό και στο κακό, και είναι οιωνός δυσάρεστων καταστάσεων. Αναβοσβήνουν έντονα λίγο πριν του ανακοινώσει η πεθερά του την εγκυμοσύνη, (το γεγονός που του άλλαξε την ζωή) αλλά και μόλις σκοτώνει το παιδί του.

• Η γυναίκα με τα παραμορφωμένα μάγουλα που εμφανίζεται αρχικά πίσω από το καλοριφέρ συμβολίζει την διέξοδο από την αποπνικτική αυτή κατάσταση. Ο Henry την ακολουθεί σε μια σκηνή όπου αυτή τραγουδάει “In heaven everything is fine” και ουσιαστικά του δείχνει ότι μόνο η αυτοκτονία θα τον λυτρώσει.

• Η ταινία άλλωστε είχε ξεκινήσει με τον “άνθρωπο στο φεγγάρι” να κινεί τους μοχλούς της μοίρας του Henry. Σημάδι ότι πλέον τα πράγματα άγονται από τρίτους και δεν έχει ο ίδιος τον έλεγχο της ζωής του.

• Ο Henry είναι ένας “ανθρωπάκος”. Είναι ένας μικροαστός που δουλεύει σε μια απλή δουλειά, μέσα σε ένα δυστοπικό βιομηχανικό περιβάλλον, που σε συνδυασμό με τον συνεχή ambient βιομηχανικό θόρυβο που ακούγεται σχεδόν καθόλη την διάρκεια της ταινίας ενισχύει το αίσθημα κλειστοφοβίας.

• Κατά την διάρκεια της συμβίωσης, έχουν όλοι χάσει την ησυχία τους. Η γυναίκα του φεύγει από το σπίτι και ίσως δεν ξανάρχεται μην μπορώντας να αντέξει άλλο. Αναγκάζεται να φροντίζει μόνος του το παιδί αλλά δεν θα αντέξει πολύ. Κάποια στιγμή το παίρνει απόφαση, και με ένα ψαλίδι το σκοτώνει. Οι μηχανισμοί του “ανθρώπου στο φεγγάρι” βραχυκυκλώνουν. Μήπως επειδή κατάφερε να πάρει την μοίρα του στα χέρια του; Αμέσως μετά όμως αγκαλιάζεται λυτρωμένος με την γυναίκα με τα παραμορφωμένα μάγουλα, σημάδι ότι τελικά μάλλον δεν άντεξε και αυτοκτόνησε.

Το σύνολο των τεχνασμάτων της σκηνοθεσίας αποσκοπεί στο να περάσει στον θεατή τα συναισθήματα του ίδιου του πρωταγωνιστή. Ο ήχος, οι εικόνες φρίκης, ο βασανιστικός ρυθμός, ο σουρεαλισμός και η παράνοια μεγενθύνουν την αποστροφή, την κλειστοφοβία και την αίσθηση του εφιάλτη.

Λίγο πριν το τέλος της ταινίας, υπάρχει μια ονειρική ακολουθία κατά την οποία ο Henry χάνει το κεφάλι του το οποίο φτάνει τελικά σε ένα μέρος με μια περίεργη μηχανή παραγωγής μολυβιών. Εδώ μάλλον βρίσκεται η εξήγηση για το τι σημαίνει ο τίτλος της ταινίας αλλά η απόδοση είναι δύσκολη υπόθεση και επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Όπως άλλωστε και τα περισσότερα στοιχεία της ταινίας μπορούν να ερμηνευτούν με πολλούς τρόπους καθώς  πλήθος στοιχείων και αλληγοριών δεν έχουν συμπεριληφθεί στο παρών κείμενο. Τι συμβολίζουν τα “σκουλήκια” που εμφανίζονται καθόλη την ταινία; Γιατί ο Henry έβαλε ένα μέσα σε ένα κουτί στον τοίχο; Μερικά σημεία ίσως είναι δύσκολο να τα εξηγήσει κανείς. O Lynch άλλωστε (όπως ξέρουν πολύ καλά όσοι έχουν παρακολουθήσει το έργο του) παίζει με τα συναισθήματα και όχι με την ευκατανόητη κοινή λογική.

Σπάνια έχει δώσει εξηγήσεις για τα έργα του, ενώ για το Eraserhead ποτέ. Κάποτε είχε πει όμως ότι καμία από τις εξηγήσεις που έχει ακούσει δεν είναι σωστή. Παρόλα αυτά το κοινό συνεχίζει να δίνει τις δικές του εκδοχές πίσω από κάθε θέμα της ταινίας. Είναι όμως όντως αυτό που είχε ο σκηνοθέτης στο μυαλό του; Μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Κείμενο: Λευτέρης Β. – μέλος Κ.Ο.Π.Ι.

.

.