Altered states. Ή αλλιώς όταν ο Bunuel συνάντησε τον Salvador Dali, τον ευαγγελιστή Ιωάννη και τον Δαρβίνο και όλοι μαζι πήγαν για καφέ στου Timothy Leary. Ο δόκτορ Τζέσαπ (ο πρώτος κινηματογραφικός ρόλος του φανταστικού William Hurt) έχει μια θεωρία… Υποστηρίζει οτι στο μυαλό μας συσσωρεύονται στην περιοχή του υποσυνειδητου, οι εμπειρίες και τα βιώματα ολόκληρου του βιολογικού μας παρελθόντος ώς έμβιο είδος. Έχοντας απορρίψει τον Θεό απο νωρίς, αναζητά την Αλήθεια και την Λύση, στην έννοια του Εαυτού, σίγουρος οτι στο καταφύγιο του βρίσκονται όλες οι απαντήσεις. Για να ελαχιστοποιήσει την απόσταση του υποσυνείδητου απο το συνειδητό, μελετά τις περιπτώσεις σχιζοφρενών ασθενών του και υποβάλλει τον εαυτό του σε πειράματα με τη χρήση τόσο επιστημονικών (θάλαμος απομόνωσης) όσο και μη επιστημονικών (αρχαία παραισθησιογόνα ουσία) μέσων. Τα αποτελέσματα πρωτοφανή.Ο Τζέσαπ υπόκειται σε μια πραγματικότατη μετάλλαξη η οποία βέβαια δεν διαρκεί για πάντα αλλα κατα τη διάρκεια της ο Τζέσαπ επιστρέφει στις απαρχές του ανθρώπινου είδους και αργότερα στις απαρχές της ίδιας της ζωής.
Αν και η κεντρική πλοκή του φιλμ μπορεί να σας κάνει να πιστέψετε ότι πρόκειται για ένα καθαρόαιμο sci-fi η μια μοντέρνα εκδοχή του Dr Jeckyll and Mr Hyde, η αλήθεια είναι ότι είναι βασισμένο στα πραγματικά πειράματα του John C. Lilly, την δεκαετία του ’60. To Altered States είναι ένα ανώμαλο film, παράνομο παιδί της drug-κουλτούρας των 60’s και 70’s (δεν είναι τυχαίο ότι ο Lilly ήταν κολλητός με άλλα γνωστά «παλιόπαιδα», όπως Ram Dass) αλλά και της new age έξαρσης περί κοσμικής γνώσης και επίγνωσης. Δεν περιέχει «δράση» ή έντονες δραματικές συγκρούσεις , αντιθέτως περιορίζεται σε μια καταγραφή τύπου «stream of consciousness» του ψυχεδελικού ταξιδιού του Jessup, που ενθουσιασμένος από τις εμπειρίες του προσπαθεί να τις ενισχύσει αθροίζοντας στα αποτελέσματα της απομόνωσης αυτά των χημικών ουσιών (αν και ο ίδιος, στην αρχή του φιλμ, διαχωρίζει τη θέση του από αυτούς που δηλώνουν ερευνητές ενώ στην πραγματικότητα είναι φανατικοί των ναρκωτικών). Και εδώ μπαίνει στο παιχνίδι ο Russell. Όπως πάντα, ο πειρασμός να δηλώσει κανείς εκ των υστέρων «αυτό το φιλμ θα ήταν αδύνατο να το γυρίσει κάποιος άλλος» είναι μεγάλος αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα υποστηρίξουμε ότι ο Ken θα έπρεπε να είναι η πρώτη επιλογή των υπευθύνων κάποιου studio.
Ταυτόχρονα όμως είναι μυστήριο το πώς κάποιος μπορεί να αναθέσει αυτή την ταινία στον Arthur Penn (Bonnie and Clyde) ή ακόμα και στον George Lucas, δύο από τα 26 ονόματα που βρίσκονταν πάνω από αυτό του Ken Russel στην λίστα των παραγωγών! Ας όψεται λοιπόν ο Chayefsky και η πολύ κακή φήμη του ως συνεργάτη-σύμφωνα με τον θρύλο κανένας δεν ήθελε να τον υποστεί και έτσι ο Russel πήρε τη δουλειά. Ο Βρετανός σκηνοθέτης, που είναι ένα κλασσικό παράδειγμα «ή του ύψους ή του βάθους», έχει κερδίσει με το σπαθί του τον τίτλο του «οραματιστή» και ακόμα και αν δεν υπήρχε το Tommy, οι ακολουθίες των ψευδαισθήσεων / οραμάτων του Jessup θα έφταναν για να τον φέρουν τουλάχιστον στο ίδιο επίπεδο με τα αποκυήματα του David Lynch-με τη μόνη διαφορά ότι ο Lynch καταφέρνει να τα αναπτύξει σε πλήρεις ταινίες.
Εδώ ο σκηνοθέτης καταφέρνει να πάρει μια εξαιρετική ερμηνεία από τον William Hurt (στον πρώτο του κινηματογραφικό ρόλο) αλλά κυρίως αποδεικνύεται απόλυτα ικανός στο να μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη πλάνα που να κάνουν τον θεατή συμμέτοχο στις εγκεφαλικές περιπέτειες του Jessup – σε αυτές τις σκηνές ο Russel απαίτησε και πήρε είχε λευκό χαρτί από τον Chayefsky. Από την άλλη, ο Chayefsky φαίνεται να αντιμετωπίζει τους χαρακτήρες του περισσότερο σαν δευτερεύοντα εργαλεία της πλοκής: Η σχέση του Jessup με την σύζυγό του, Emily (Blair Brown) δεν έχει την αναμενόμενη δύναμη και ο ίδιος ο Jessup, χωρίς την φιλότιμη προσπάθεια του Hurt για να του δώσει βάθος, θα ήταν απλά η αφορμή για την ύπαρξη των αξιοπρόσεκτων εφέ. Όπως και οι περισσότεροι κινηματογραφικοί επιστήμονες, ο Jessup αφοσιώνεται ολοκληρωτικά -και τυφλά- στο κυνήγι της γνώσης, παίζοντας ένα παιχνίδι με αντίπαλο πλέον την ίδια την Φύση / Θεό. Το σενάριο του Chayefsky είναι αναπολογητικό και φορτισμένο, με το θρησκευτικό στοιχείο να έχει κεντρική θέση και την κλασσική ψυχολογία σε ρόλο πεισματάρας, ξεπερασμένης γεροντοκόρης . Η ταινία βρίθει απο συμβολισμούς που κάποιους ίσως να ξενίσει αφού περιέχει πολλά βλάσφημα θρησκευτικά στοιχεία. Επιστήμη, Θρήσκεία, Ηθική, Αγάπη… Όλα τα διαπραγματευεται αυτη η πολύ αξιολογη και ιδιαίτερη (ειδικά για την εποχή της ) ταινία, με την Αγάπη να βγαίνει πανηγυρικά νικήτρια σε αυτή τη μακάβρια μάχη του ανθρώπου με το Άπειρο και το Χάος.