Η Κινηματογραφική Ομάδα Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Κ.Ο.Π.Ι.), στα πλαίσια του αφιερώματος «Όσοι από έρωτα εκπέσανε», παρουσιάζει την ταινία:

Ο φόβος τρώει τα σωθικά (Rainer Werner Fassbinder,1973)

Το 1962, μια χρονιά αφότου χτίστηκε το τείχος του Βερολίνου, μια ομάδα είκοσι έξι νέων Γερμανών σκηνοθετών στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους του Όμπερχαουζεν  έγραψαν ένα μανιφέστο που σήμανε ένα νέο κύμα που έμεινε γνωστό ως Νέος Γερμανικός Κινηματογράφος. «The old film is dead», είπαν,« we believe in the new one». Πενήντα περίπου χρόνια πριν, ο γερμανικός κινηματογράφος είναι ο πρώτος που εμφανίζεται με την έννοια του ρεύματος, δηλαδή μιας ομαδοποιημένης κίνησης με κοινά μορφικά και θεματικά χαρακτηριστικά. Το μεγάλο κίνημα της εποχής είναι ο εξπρεσιονισμός και ο γερμανικός κινηματογράφος γεννιέται με τον Καλιγκάρι και πεθαίνει με τον Χίτλερ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες έσβησε ο πιο ανθηρός ίσως κινηματογράφος της εποχής και χρειάστηκε περίπου μια πεντηκονταετία να αναρρώσει και η μετάβαση από την πλούσια γερμανική παράδοση του Νίτσε, του Βάγκνερ, του Φάουστ στον ορθολογισμό της ναζιστικής κουλτούρας ήταν ένας καθολικός θάνατος. Μετά τον πόλεμο ο ναζισμός ξορκίζεται με την οικονομική ανάπτυξη και η βιομηχανία γίνεται η καρδιά του έθνους. Στα  μεταπολεμικά χρόνια, η φιλμογραφία περιορίζεται στα τετριμμένα θέματα της εθνικής κατανάλωσης, μη τολμώντας να αγγίξει το θέμα του πρόσφατου πόλεμου, φοβούμενη από την μια την τραυματική συνείδηση στο εσωτερικό της και από την άλλη την διεθνή κατακραυγή. Η σιωπή αυτή θα λυθεί την δεκαετία του ΄70 όταν θα έχει μεγαλώσει το συνειδησιακό βάρος και η νέα γενιά θα αισθανθεί έντονα την ανάγκη να απολογηθεί για την τύψη που κληρονόμησε και την σύγχρονη ανυπαρξία που την ζώνει και εξαρθρώνει το λόγο και την συγκίνηση.

Ο Fassbinder άνηκε σε αυτή την γενιά κινηματογραφιστών μαζί με τον Wim Wenders και τον Werner Herzog και στο μικρό διάστημα της ζωής του,γεννήθηκε το 1946 και πέθανε  το 1982, άφησε πίσω του ένα αξιοζήλευτο όγκο κινηματογραφικής, θεατρικής και τηλεοπτικής παραγωγής. Η φιλμογραφία του δεν έχει να επιδείξει ούτε καινούργιες φόρμες, ούτε νέες τεχνικές και η συχνότητα με την οποία έκανε ταινίες κάνει εμφανή την προχειρότητα τους. Η ιδιομορφία του Fassbinder όμως είναι η περιγραφή της καθημερινότητας, του συνηθισμένου με μια όμως ευαίσθητη ματιά δίνοντας μια άλλη υπόσταση στον κινηματογράφο του, όχι λαμπρή, ούτε επιβλητική, αλλά τέτοια που προκαλεί μια βαθιά εσωτερίκευση του κοινού μύθου και ανακινεί το συναίσθημα με τους πιο απλούς μηχανισμούς. Το έργο του ήταν σημαντικό για την εποχή γιατί αντικατοπτρίζει την γερμανική κοινωνία της εποχής με  τα κατάλοιπα της χωρίς ωραιοποιήσεις και παραμένει σημαντικό ίσως και ιστορικά όπως συχνά συμβαίνει  με την ικανότητα που έχει το σινεμά να κρυσταλλώνει  την ιστορία και να εκφράζει τις επιρροές μιας συγκεκριμένης περιόδου. Οι ήρωες του παραμένουν διαχρονικά πρόσωπα  γιατί ακριβώς εκφράζουν διαχρονικές υπαρξιακές  αναζητήσεις με φόντο την πολίτικη.

Στην ταινία του ο φόβος τρώει τα σωθικά συναντάμε δυο ανθρώπους που φαινομενικά έρχονται από άλλους κόσμους. Η Emmi μια μεγαλύτερη σε  ηλικία Γερμανίδα ερωτεύεται ένα κατά πολύ νεότερο της Μαροκινό μετανάστη τoν Ali .Ο αντισυμβατικός τους έρωτας ανθίζει με φόντο μια κοινωνία καχύποπτη, η Σφαγή του Μοναχό που είχε προηγηθεί μερικούς μήνες από τα γυρίσματα της ταινίας. Ο έρωτας τους δεν γίνεται εύκολα αποδεκτός ούτε  από τον περίγυρο του Ali αλλά κυρίως από τον περίγυρο της Emmi. Ιδιαίτερα μετά τον ξαφνικό τους γάμο, η καθημερινότητα της ηρωίδας δυσκολεύει λόγω της περιθωριοποίησης αυτής και του συζύγου της, κάτι που δεν είχε συνηθίσει, και έτσι το ζευγάρι φεύγει διακοπές ελπίζοντας πως επιστρέφοντας όλα θα έχουν αλλάξει. Και πράγματι αυτό συμβαίνει, η επιστροφή της Emmi στις παλιές της συνήθειες, όμως δημιουργεί μια ψυχρότητα στην σχέση της με τον Ali. Ο φόβος τρώει τα σωθικά είχε πει ο Ali στην Emmi το πρώτο βράδυ που γνωρίστηκαν και η ταινία κλείνει σε ένα νοσοκομείο, όπου o Ali, με την Emmi δίπλα του, νοσηλεύεται με στομαχικό έλκος. Angst essen Seele auf.

Ο Fassbinder καταφέρνει να δημιουργήσει δυο ήρωες τόσο αβοήθητους στις αδυναμίες τους, με τις ελπίδες και τις επιθυμίες τους για λίγη καθημερινή ευτυχία. Παγιδεύει συχνά τους χαρακτήρες του μέσα σε χώρους, σε πλάνο μέσα σε πλάνο για να κάνει εμφανή και την  εσωτερική τους πάλη και απομόνωση. Τελικά ούτε η ίδιοι γλιτώνουν από τα χάσματα τους, τη ξενοφοβία και τη διαφορά ηλικίας τους. Είναι δύο άνθρωποι όμως  που μοιάζουν στην ψυχή, για αυτούς ο έρωτας και ο γάμος τους είναι κάτι αυτονόητο.

Β. Μ. (Μέλος Κ.Ο.Π.Ι.)

Το κείμενο περιέχει αποσπάσματα τα από το βιβλίο του Ανδρέα Ταρνανά «Άλεν Ρενέ, Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ».