Το αριστούργημα των αριστουργημάτων, η πιο πλούσια σε θέματα αλλά και καινοτομίες ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ, που εδώ ξεπερνά τον εαυτό του αποκαλύπτοντας μας την κρυμμένη πλευρά του εαυτού του. Η πιο προσωπική ταινία του δημιουργού της, που συζητήθηκε και εξακολουθεί να συζητείται και στις μέρες μας, γι’ αυτό και παραμένει εδώ και σαράντα χρόνια τώρα πάντα αγέραστη. Τι να εξυμνήσει κανείς σ’ αυτή την ταινία; Την τεχνική της δεξιότητα και την τελειότητα των εκφραστικών της μέσων; Την ερωτική και ταυτόχρονα νεκροφιλική της ατμόσφαιρα; Τα πολυσύνθετα βασανισμένα της πρόσωπα; Βασικά βέβαια έχουμε να κάνουμε με μια από τις απαισιόδοξες ταινίες του Χίτσκοκ. Μια ταινία γύρω από τις ενοχές, την εκμετάλλευση της εμπιστοσύνης του άλλου, τον προδομένο έρωτα, την ψυχανάλυση, όλα δεμένα με μια ασυνήθιστη ιστορία έρωτα και μυστηρίου.
Με βάση ένα μυθιστόρημα των Πιερ Μπουαλό και Τομό Ναρσάζεκ, ο Δεσμώτης του ιλίγγου αφηγείται την ιστορία ενός πρώην αστυνομικού του Σαν Φρανσίσκο (Τζέιμς Στιούαρτ) με φόβο για τα ύψη (πάσχει από ακροφοβία εξαιτίας ενός ατυχήματος κατά την εκτέλεση του καθήκοντος) που αναλαμβάνει για λογαριασμό ενός παλιού συμμαθητή του την παρακολούθηση της γυναίκας του Μάντλεν (Κιμ Νόβακ), που έχει επικίνδυνες τάσεις αυτοκτονίας. Στην πορεία θα την ερωτευτεί τρελά κι όταν εκείνη αυτοκτονεί, αυτός, σαν σύγχρονος Πυγμαλίωνας, αρχίζει να δίνει σε μια άλλη γυναίκα που συναντά τυχαία, καταπληκτικά όμοια με την πρώτη, την προσωπικότητα της νεκρής. Ερωτική μανία, νεκροφιλία, ανεξέλεγκτο πάθος; Ο βασανισμένος νευρωτικός ντετέκτιβ Τζέιμς Στιούαρτ είναι από όλα.
Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για την θαυμάσια, μοναδική μουσική του Μπέρναρντ Χέρμαν καθώς και για την ατμοσφαιρική φωτογραφία του Ρόμπερτ Μπέρκς (με τα αρχικά μουντά χρώματα της φωτογραφίας να παρουσιάζονται σ’ όλη τους την ομορφιά χάρη στην πρόσφατη αποκατάσταση της ταινίας, χρώματα που το 1958 η εταιρεία παραγωγής είχε αντικαταστήσει με πιο φανταχτερά, για να απαλύνει την απαισιόδοξη πλευρά της).
Η ταινία σχετίζεται άμεσα με το αφιέρωμα μας καθώς στην ταινία σκιαγραφείται με χαρακτηριστικό τρόπο το Σαν Φρανσίσκο, μια πόλη ακραία, σχεδόν ακριτική, πόλη της χρυσής ηπείρου και της χρυσής Γέφυρας, είναι κατεξοχήν πόλη των ιλίγγων. Στο Vertigo ο Σκότι (Τζέιμς Στιούαρτ) χαρακτήρας αργότερων ρυθμών, ταιριάζει σε μια πόλη πιο μελαγχολική, πιο αινιγματική: το Σαν Φρανσίσκο γίνεται ο συμπρωταγωνιστής και συνένοχος, ιδωμένο μέσα από το βλέμμα του παλιού αστυνομικού που πάσχει από υψοφοβία και που υποχρεώνεται να διασχίσει την πόλη οριζόντια (για χάρη της Μαντλήν) και κάθετα (για να ξεπεράσει το δικό του τραύμα), με σκοπό να εξιχνιάσει το μυστικό μιας νεκρής, αλλά πρακτικά εξιχνιάζοντας το μυστήριο της πόλης. Το Σαν Φρανσίσκο είναι μια αρχιτεκτονική παραξενιά, όπου ο ήρωας ευνουχίζεται: ένας αστυνομικός που πάσχει από υψοφοβία και ζει στο Σαν Φρανσίσκο αποτελεί ειρωνία της τύχης (του). Από την πλευρά της η Μαντλήν διασχίζει την πόλη με τ’ αυτοκίνητο της, οριζόντια άρα, φαινομενικά ανώδυνα, αν και το ταξίδι μέσα στην πράσινη Τζάγκουαρ θα αποβεί μοιραίο για τον εύθραυστο Σκότι. Η Μαντλήν, με τα μαλλιά σ’ ένα κότσο – σπιράλ, σύμβολο της πτώσης, του ιλίγγου, της αβύσσου όπου θα πέσει ο Σκότι, θα τον παρασύρει στις επικίνδυνες περιοχές κάτω από την γέφυρα Γκόλντεν Γκέιτ, σημείο οριακό της δράσης, όπως αργότερα κι εκείνο στην κορυφή της εκκλησίας. Ο Χίτσκοκ κινηματογραφεί ένα Σαν Φρανσίσκο χωρίς ψεγάδι, πόλη διακοσμητική και μυστηριώδη, πόλη που εκτίθεται στο βλέμμα σε κοντρ πλονζέ και σε πλονζέ, ανάλογα σε ποια πλευρά της ζαριάς τοποθετείται: στο τέλος, ο Σκότι, απελευθερωμένος από το άγχος του ύψους, θα μπορέσει να τη δει από την κορυφή της εκκλησίας, πάνω από την σπειροειδή σκάλα, την ίδια με τον κότσο της Μαντλήν.
Η ποίηση, η μαγεία, η ομορφιά είναι στοιχεία που συναντάμε σε κάθε πλάνο της ταινίας, ταινίας που κάθε φορά που τη βλέπεις ανακαλύπτεις καινούργια, το ίδιο συναρπαστικά στοιχεία. Φτάνει να δει κανείς την ταινία αυτή για να καταλάβει ότι ο τίτλος μετρ του μυστηρίου που δόθηκε στον Χίτσκοκ περιορίζει τις αληθινές, τεράστιες ικανότητες του ιδιοφυή αυτού δημιουργού.
Σώτη Τριανταφύλλου: Κινηματογραφημένες Πόλεις, Νίνος Φένεκ Μικελίδης: Οι 100 καλύτερες ταινίες μου