Το 1986 ο καναδός Denys Arcand μας είχε συστήσει σε μια παρέα σαραντάρηδων της γενιάς του 60, διανοούμενων της ελευθεριακής αριστεράς, μέσα από τη γλυκόπικρη σάτιρα του «Η παρακμή της αμερικανικής αυτοκρατορίας». Το 2003, 17 χρόνια μετά, η ταινία του «Η επέλαση των βαρβάρων» καταπιάνεται με την ίδια παρέα, την εξέλιξη της, τις κατακτήσεις της, τους συμβιβασμούς της αλλά και τις αντοχές της μέσα σε ένα κόσμο πολύ διαφορετικό πια, γεμάτο από τους «βαρβάρους» του παγκοσμιοποιημένου πλέον καπιταλισμού και των αξιών του.
Κεντρικά πρόσωπα της ταινίας είναι ο ετοιμοθάνατος Rémy, που πάσχει από καρκίνο σε τελικό στάδιο και ο γιός του Sébastien. Οι δυο τους βρίσκονται χρόνια σε απόσταση λόγω ιδεολογικών διαφορών, προτεραιοτήτων και γενικότερα στάσης ζωής. Ο πατέρας, καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο, έζησε όλη του τη ζωή μέσα στο στοχασμό γύρω από τα διάφορα φιλοσοφικά κινήματα της αριστεράς, βυθισμένος από τη μία στο έργο μεγάλων προσωπικοτήτων (Σαρτρ, Καμύ, Μάρξ, Σολτζενίτσιν κ.α.), και από την άλλη στις υπερβολικές απολαύσεις και τις καταχρήσεις κάθε είδους. Ο γιος, οικονομολόγος σε μεγάλη χρηματιστηριακή εταιρία του Λονδίνου, βρίσκεται στην αντίπερα όχθη. Άνετος οικονομικά, εργασιομανής, κομψός, παντρεμένος με μια ιδανική νύφη, διαθέτει φαινομενικά μια τέλεια ζωή ως γνήσιος εκπρόσωπος των «βαρβάρων» του σήμερα.
Στόχος του Sébastien, είναι να εξασφαλίσει στον πατέρα του έναν όσο το δυνατό πιο ανώδυνο θάνατο και την καλύτερη δυνατή διαβίωση για τις τελευταίες μέρες της ζωής του. Πιστεύει ότι με τα χρήματα του θα μπορέσει να πετύχει τα πάντα, ώστε ο πατέρας του να έχει όλες τις ανέσεις και η πραγματικότητα δεν τον διαψεύδει. Αρχικά θα πληρώσει τη μεταφορά του στις Η.Π.Α. για πιο εξονυχιστικές εξετάσεις, με τη σκηνή της άφιξης να είναι εμποτισμένη με μία δηλητηριώδη ειρωνεία. Στη συνέχεια δε θα διστάσει να δωροδοκήσει τη διοίκηση, αλλά και το πανίσχυρο και διεφθαρμένο συνδικάτο του δημόσιου νοσοκομείου του Καναδά στο οποίο νοσηλεύεται ο πατέρας του, για να μεταφερθεί από τις άθλιες συνθήκες που επικρατούν στους ορόφους, σε ειδικά διαμορφωμένο ατομικό θάλαμο. Θα προσφέρει χρήματα ακόμα και σε φοιτητές του πατέρα του, με αντάλλαγμα να τον επισκεφθούν, αγοράζοντας έτσι τη συμπόνια τους, τα καλά τους λόγια και τη συγκίνηση του ασθενή. Το αποκορύφωμα όμως θα είναι η επίσκεψη του στην αστυνομία, όπου με περίσσιο θράσος και αλαζονεία θα αναζητήσει πρόσβαση σε ηρωίνη, που θα ανακουφίσει τον πατέρα του με βάση ένα πειραματικό αλλά και παράνομο πλέον πρόγραμμα.
Ο απόλυτα οργανωτικός Sébastien, θα φροντίσει και για την ψυχολογική υγεία του πατέρα του. Μετά από τηλεφωνήματα του όλοι ο παλιοί φίλοι, πενηντάρηδες πια, θα καταφθάσουν από κάθε άκρη του κόσμου για να συμπαρασταθούν στο Rémy και να του δώσουν λίγη χαρά. Ο Pierre, η Louise, η Diane, η Dominique, ο Claude, βολεμένοι μεσοαστοί πια, όπως και ο ίδιος ο Rémy, βρίσκονται μαζί του στην εντατική. Συμβολικά μαζί τους βρίσκονται ασθμαίνοντας στην εντατική όλα τα οράματα της γενιάς του 60. Της γενιάς της ειρήνης, του διεθνισμού της σεξουαλικής επανάστασης, των μεγάλων ονείρων άλλα ίσως και των μεγάλων ονειρώξεων και ουτοπιών. Η κόρη της Diane η Nathalie, εθισμένη στα ναρκωτικά και αποξενωμένη όπως και ο Sébastien από την οικογένεια της θα φροντίσει να βρεθούν οι απαραίτητες ποσότητες ηρωίνης για το Rémy. Ο επικείμενος θάνατος λοιπόν του κεντρικού μας ήρωα θα φέρει ξανά πιο κοντά τον πατέρα με το γιο, την μητέρα με την κόρη, την παλιά παρέα αλλά και σημειολογικά μια ολόκληρη γενιά και τα ιδανικά της, που σιγοκαίνε ακόμα μέσα στους καλοζωισμένους χαρακτήρες μας.
Οι τελευταίες στιγμές της ζωής του Rémy εκτυλίσσονται στο εξοχικό του φίλου του Pierre, που του το προσφέρει για την καλύτερη ξεκούραση του. Εκεί ξεχωρίζει η σκηνή με όλη την παρέα στην ύπαιθρο, γύρω από τη φωτιά, να αναπολεί με νοσταλγία αλλά και χιούμορ το άγριο παρελθόν της. Ο Rémy, ένα βήμα πριν το θάνατο πια, βρίσκει στη σκηνή της βεράντας την ευκαιρία να συμβιβαστεί με τα ιδεολογικά λάθη του παρελθόντος του, και μέσα από μια ερωτική ιστορία για μια όμορφη κινέζα που δεν κατέκτησε τελικά, να αναφερθεί στα εγκλήματα της μαοϊκής πολιτιστικής επανάστασης. Όταν τα σημάδια της ασθένειας θα γίνουν πλέον αφόρητα, η απόφαση του Rémy θα είναι η διέξοδος της ευθανασίας. Ο σκηνοθέτης αλλά και σεναριογράφος της ταινίας Denys Arcand, έχει το θάρρος να αναφερθεί εδώ ξεκάθαρα στο θέμα, υπερασπιζόμενος το δικαίωμα του ασθενή να τερματίσει τη ζωή του, με μια σκηνή έξοχη στη μορφή της, όπου ο αποχαιρετισμός, η πατρότητα, η ζωή και ο θάνατος παντρεύονται ιδανικά με τα στοιχεία της φύσης, για να δώσουν ένα λυρικό και διαυγές αποτέλεσμα.
Ο θάνατος του Rémy όπως προαναφέραμε είναι πρωτίστως βιολογικός, άλλα και έντονα σημειολογικός. Αντιπροσωπεύει το τέλος της γενιάς των μεγάλων οραμάτων και ιδεολογιών. Για ένα μάχιμο όμως και στρατευμένο σκηνοθέτη όπως ο Denys Arcand, αυτό το τέλος δεν θα έρθει ποτέ. Η πνευματική κληρονομιά του Rémy μεταλαμπαδεύεται με τη μορφή της βιβλιοθήκης του στην περιθωριακή και «ελαττωματική» όπως αναφέρει η ίδια Nathalie, που στο μεταξύ έχει ξεκινήσει πρόγραμμα απεξάρτησης με μεθαδόνη. Κάθε θάνατος κρύβει μέσα του ζωή και ελπίδα, αυτό μας διδάσκει ο δημιουργός σε μια ταινία πρώτα από όλα ανθρώπινη, αλλά και βαθιά πολιτική.
Μικρό πράσινο φύλλο βρίσκει διέξοδο μεσ’ από μια ρωγμή του δρόμου, πρόσκαιρες δόξες για την πρωτόγνωρή του ελευθερία κι έπειτα ο μαρασμός, αλλά η ρίζα εκεί από κάτω μεγαλώνει και δυναμώνει, δυναμώνει, δυναμώνει.
Κάρλος Κορτέζ
Κείμενο: Δημητρίου Κων/νος (Μέλος Κ.Ο.Π.Ι.), Οι στίχοι ανήκουν στο ποίημα “Ελπίδα” του Κάρλος Κορτέζ