Ένας εντομολόγος αφήνει το Τόκιο για να μελετήσει ένα είδος σκαθαριού που ζει σε μια αχανή έρημο. Όταν χάνει το λεωφορείο της επιστροφής, θα περάσει τη νύχτα στο σπίτι μιας νεαρής χήρας που ζει σε μια καλύβα στον πυθμένα ενός αμμόλοφου και θα βρεθεί παγιδευμένος εκεί χωρίς πιθανότητα διαφυγής, καταδικασμένος να φτυαρίζει για πάντα μαζί της την άμμο για να μη θαφτεί από αυτήν.
Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Kobo Abe, η «Γυναίκα στους αμμόλοφους» είναι μια μοντέρνα εκδοχή του μύθου του Σίσυφου, που ήταν καταδικασμένος από τους θεούς να περάσει την αιωνιότητα μεταφέροντας ένα βράχο στην κορυφή ενός λόφου, μόνο και μόνο για να τον δει ξανά να κυλάει προς τα πίσω. Παράλληλα, η ταινία αποτελεί ένα εμπνευσμένο παράδειγμα ψυχολογικής αλληγορίας, εστιάζοντας στον τυραννικό εγκλεισμό του ζευγαριού και στη δύναμη της σωματικής έλξης, που προκαλείται λόγω της κατάστασης στην οποία έχουν βρεθεί.
Η ταινία μας προϊδεάζει για την θεματική της ήδη από τα πρώτα πλάνα. Σ’ αυτά εισάγεται η άμμος με υπερβολικά γκρο πλάνα που σταδιακά ανοίγουν για να μας αποκαλυφθεί ο ανώνυμος άντρας, που σκαρφαλώνει έναν επιβλητικό αμμόλοφο. Ένας διαπεραστικός, υψηλής έντασης βόμβος εισάγεται απ’ τη μουσική για να σηματοδοτήσει την εξουθενωτική ζέστη της ερήμου. Ύστερα από ένα αναζωογονητικό πλάνο του μακρινού ωκεανού, εισάγεται το επάγγελμα του άγνωστου άνδρα, καθώς αιχμαλωτίζει ένα σκουλήκι της άμμου και το εγκλωβίζει σ’ έναν σωλήνα. Πρόκειται για έναν ερασιτέχνη εντομολόγο, που γυρεύει ένα σκαθάρι η ανακάλυψη του οποίου θα μπορούσε να δώσει το όνομά του στην περιοχή και να τον κατατάξει στο πάνθεον των εντομολόγων. Στην προσπάθειά του για την ανεύρεση του σκαθαριού, τον βλέπουμε να εμποδίζει ένα έντομο να θαφτεί στην άμμο και να γελά σαρκαστικά με τη μάχη που δίνει. Στη συνέχεια καθώς ξεκουράζεται πάνω σε μια εγκαταλειμμένη βάρκα, ο άνδρας σχολιάζει τις ανθρώπινες σχέσεις, αραδιάζοντας μια σειρά από πιστοποιητικά. Καθώς το πρόσωπο μιας γυναίκας παρεμβάλλεται στο στοχασμό του, συμπεραίνει ότι οι άνδρες και οι γυναίκες ζουν συνεχώς με τον φόβο ότι θα εξαπατηθούν και γι’ αυτό βγάζουν συνέχεια πιστοποιητικά για να αποδείξουν την αθωότητά τους. Όλα προμηνύουν τον επερχόμενο εφιάλτη του άντρα. Η άμμος που τόσο τον εντυπωσιάζει θα μεταλλαχθεί σε εχθρό του όταν θα βρεθεί εγκλωβισμένος στο σπίτι της γυναίκας μέσα στον λάκκο, όπως τα έντομά του στα γυάλινα βαζάκια.
Στην ταινία δεν γίνεται ποτέ σαφές αν η γυναίκα κατέβηκε στον λάκκο με τη θέλησή της ή αν την ανάγκασαν οι χωρικοί. Πάντως φαίνεται ότι έχει αποδεχτεί τη μοίρα της και δεν θα δραπέτευε ακόμα και αν μπορούσε. Συμμετέχει στη σύλληψη του άντρα, γιατί έτσι πρέπει. Μόνη της δεν μπορεί να φτυαρίσει αρκετή άμμο και η επιβίωσή της εξαρτάται από τη δουλειά της. Και οι δύο είναι αιχμάλωτοι, η γυναίκα αποδέχεται τη μοίρα, ενώ ο άντρας προσπαθεί να της ξεφύγει.
Από την άλλη πλευρά ο άντρας έχει υπερβολική αυτοπεποίθηση, προβάλλοντας τη γνώση του και υποτιμώντας την γυναικεία συντροφιά του. Στη συνέχεια όμως και ενώ κάθε προσπάθειά του να δραπετεύσει (σε μια σκηνή προσπαθεί να σκαρφαλώσει σε έναν τοίχο από άμμο, αλλά ο φαινομενικά στέρεος αμμόλοφος καταρρέει αργά και αναπόφευκτα) από το λάκκο αποτυγχάνει, αρχίζει να ελκύεται ερωτικά από αυτήν την εργατική και μοιρολατρική γυναίκα. Μπορεί όμως αυτή η σχέση να έρθει σε σύγκρουση με το πάθος του για ελευθερία;
Ως νατουραλιστής, ο άντρας αρχίζει να ενδιαφέρεται για τα πουλιά και τα έντομα που τους επισκέπτονται. Επινοεί μια παγίδα για να πιάσει ένα κοράκι και παρόλο που δεν πιάνει κανένα, κατά λάθος ανακαλύπτει πως να βγάλει νερό από την άμμο. Αυτή η ανακάλυψη ίσως είναι το μοναδικό χειροπιαστό, χρήσιμο και ασυναγώνιστο επίτευγμα της ζωής του. Όλα τα υπόλοιπα, όπως λέει η φωνή του αφηγητή (ίσως και να είναι η δική του φωνή), συμβόλαια, άδειες, χρέη, ταυτότητες είναι «καθησυχαστικές γραφειοκρατικές διατυπώσεις».
Χαρίζοντας στη σισύφεια προσπάθεια των δύο ηρώων κάτι από την αιώνια μάχη των φύλων, ο Teshigahara κινηματογραφεί με απαράμιλλο αισθησιασμό τα ιδρωμένα κορμιά να συσπώνται πάνω στην άμμο, η οποία αναδεικνύεται σε πρωταγωνιστή της ταινίας, εισβάλλοντας αδιακρίτως σε κάθε χώρο. Ποτέ άλλοτε το αμμώδες φυσικό τοπίο δεν έχει αποτυπωθεί σε φιλμ με τέτοιο τρόπο, με μια ανάγλυφη και ταυτόχρονα ρευστή ποιότητα. Με ένα στιλ επαναστατικό για την εποχή του, με μια κάμερα που εξερευνά ερωτικά τα σώματα, με πλάνα εικαστικά συναρπαστικά και με ρυθμό που δημιουργεί σασπένς, κατέφερε να φτιάξει μια ταινία όμορφη, ποιητική και ταυτόχρονα σκληρή πάνω στην αποξένωση και την υπαρξιακή αναζήτηση.
Βιβλιογραφία: Περιοδικό “Cinephile εν δράσει” τεύχος 44, Νίνος Φένεκ Μικελίδης: κριτική για την εφημερίδα “Ελευθεροτυπία”