Ο Woody Allen σκηνοθετεί, γράφει το σενάριο και πρωταγωνιστεί. “Ένας νευρωτικός κωμικός που έχει εμμονή με το θάνατο, ο Άλβι Σίνγκερ, ερωτεύεται την Άνι Χωλ κι αρχίζει μαζί της μια επταετή σχέση, η οποία μας παρουσιάζεται μέσα από προβολές στο παρελθόν (flashbacks), που τόσο αριστοτεχνικά χειρίζεται ο σκηνοθέτης. Οι εντάσεις κι οι τσακωμοί που οφείλονται κατά κύριο λόγο στη φύση των χαρακτήρων τους, οδηγούν στο χωρισμό του ζευγαριού, παρ’ όλες τις επίμονες προσπάθειες του Άλβι να κρατήσει την Άνι. Η Άνι φεύγει από τη Νέα Υόρκη και συζεί με ένα στέλεχος δισκογραφικής εταιρίας. Ο Άλβι συνειδητοποιώντας ότι αγαπά ακόμα την Άνι προσπαθεί απεγνωσμένα να την πείσει να γυρίσει πίσω. Μέσα από τους χαρακτήρες και τις νευρώσεις τους, παρουσιάζεται χιουμοριστικά η καθημερινότητα των κατοίκων της Νέας Υόρκης και της Καλιφόρνια.
Ο Νευρικός εραστής είναι ένα φιλμ έξοχο από την πλευρά της διαπραγμάτευσης του ερωτικού στοιχείου ως ειδώλου μιας κοινωνικής τάξης πραγμάτων. Ακολουθώντας την ψυχαναλυτική μέθοδο και ξεπερνώντας την απλή καταγραφή κωμικών συμβάντων, αποδίδεται ισομερής βαρύτητα στα πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν το αντρικό και το γυναικείο στοιχείο, και κατ’ επέκταση δύο διαφορετικούς κόσμους, δύο διαφορετικούς πολιτισμούς. Το περιβάλλον της μεγαλούπολης επιβάλλεται προσδίδοντας στους ήρωες όλα εκείνα τα γνωρίσματα (μοναξιά, φόβο για κάθε τι ξένο, αδυναμία επικοινωνίας) που σηματοδοτούν την οικειότητα που νιώθουν το ένα πρόσωπο για το άλλο, ενώ ταυτόχρονα τα ίδια ακριβώς γνωρίσματα συνθέτουν την αποξένωση τους. Έτσι το ερωτικό δεν μπορεί να είναι τίποτα περισσότερο από προϊόν της ανασφάλειας και της διάχυτης φοβίας, περιορίζοντας το σε προϊόν προς ιδιωτική κατανάλωση. Η υπόνοια του τετελεσμένου που πλανάται από την αρχή της ταινίας, επιδεινώνει τα αποτελέσματα της χρονικής αντιστροφής που επιχειρείται, εναποθέτοντας επιπλέον βάρος στον ήδη κλονισμένο ψυχισμό των προσώπων. Έτσι ο σεξισμός του άντρα πρωταγωνιστή φαντάζει ένα ακόμη σημάδι της έτσι και αλλιώς δυσοίωνης εξέλιξης, μια πρόβα των άκρων και της ανοησίας που γέννησε και άφησε να εξελιχθεί το πνιγηρό περιβάλλον. Ο ήρωας διδάσκεται από τις συνθήκες και ο δεσποτισμός του είναι η άλλη εκδοχή της ενδόμυχης επιθυμίας του να του επιβληθούν, να του κάνουν γνωστή την μετριότητά του. Η φοβία που ελλοχεύει μέσα του για την άμεση αντιπαράθεση με το άλλο φύλο, η νοητική υπεροχή που διατηρείται όσο εκείνος διαμορφώνει τον “αντίπαλο”, προϋποθέτουν την ανισότητα σε όλα τα επίπεδα ακόμα και στο επίπεδο των αντιδράσεων. Το γυναικείο στοιχείο αντίθετα λειτουργεί υπό το καθεστώς της μελλοντικής, αν όχι άμεσης, αφύπνισης, χωρίς ουσιαστικά να επιθυμεί την αναβάθμιση της παρουσίας, επειδή αντιλαμβάνεται την ύπαρξη του ως δημιούργημα εξωγενών παραγόντων που το ίδιο δεν είναι σε θέση να ελέγξει. Αυτή η διαφυλετική ανικανότητα αυθυπαρξίας είναι ίσως ο πυρήνας τόσο της ίδιας της αφήγησης όσο και των κωμικών στοιχείων που της δίνουν την τελική μορφή. Ο αρχικός τίτλος της ταινίας, “Ανηδονία”, είναι ιδιαίτερα δεικτικός και φωτογραφίζει πληρέστερα και πιο σφαιρικά ακριβώς αυτή την ατμόσφαιρα, αποδίδοντας ισομερώς την ευθύνη.
Ο Νευρικός Εραστής είναι η ταινία ορόσημο του Woody Allen, αφού αρχίζει να σοβαρεύεται και να κοιτάζει πιο ενδοφλεβικά την ζωή, έστω και ως νευρικό ον. Ο έρωτας και η καθημερινότητα ελέγχονται σαν οντότητες και το αποτέλεσμα είναι μια ερωτική κομεντί, που δεν μοιάζει με τίποτα γνωστό ως τότε. Ο δημιουργός ψυχαναλύει όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά μια αστική κοινωνία στο σύνολο της και χρησιμοποιεί το καυστικό χιούμορ σαν χάπι νευροπάθειας. Υπάρχει απόλυτη χημεία ανάμεσα στους δύο ήρωες, ακόμα κι αν το ζευγάρι οπτικά δεν κολλάει πουθενά, αποδεικνύοντας πως η αληθινή χημεία κοιτάζει από μέσα.
Κείμενο: Κωνσταντίνος Δ.Νούλας: Το ερωτικό στον κινηματογράφο, Κριτική: Δημήτρης Παπαμίχος (cine.gr)