Η υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων στα χημικά εργαστήρια απειλείται καθημερινά από άμεσους και εμφανείς κινδύνους (κίνδυνος σωματικής ακεραιότητας από χημικά αντιδραστήρια, φωτιά, ατυχήματα από τη χρήση οργάνων) αλλά και από μακροχρόνιες επιδράσεις επικίνδυνων τοξικών και καρκινογόνων ουσιών. Η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στη λογική ούτε σε υποθέσεις ή παραδοχές. Για την εξασφάλιση παραδεκτών συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας απαιτείται η ανάπτυξη ενός προγράμματος Υγιεινής και Ασφάλειας, το οποίο θα στηρίζεται στο σχεδιασμό, την οργάνωση, την εκπαίδευση και το συνεχή έλεγχο και θα έχει ως στόχο την πρόληψη και αντιμετώπιση των άμεσων και έμμεσων κινδύνων.

Ένα πρόγραμμα Υγιεινής και Ασφάλειας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τους παρακάτω παράγοντες:

- Κτιριακές και εργαστηριακές εγκαταστάσεις

- Συσκευές, όργανα, μεθόδους, πειράματα

- Διακίνηση χημικών ουσιών

- Καθορισμό μεγεθών επαγγελματικής υγείας και μεθόδων ελέγχου καταλληλότητας εργαστηριακών χώρων

- Προμήθεια υλικών, εγκαταστάσεων και οργάνων προστασίας υγείας και ασφάλειας

- Καθορισμό κανόνων και μέτρων υγείας και ασφάλειας

- Εκπαίδευση προσωπικού, επιθεώρηση από τον "τεχνικό ασφαλείας" και  δέσμευση της διοίκησης

 

Εγκαταστάσεις και εξοπλισμός εργαστηριακού χώρου

Τα προβλήματα υγείας και ασφάλειας του προσωπικού, αντιμετωπίζονται αποτελεσματικότερα όταν υπάρχουν καλές υδραυλικές, ηλεκτρικές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις φωταερίου, και  οι χώροι για τη διακίνηση και αποθήκευση των υλικών είναι σχεδιασμένοι και εξοπλισμένοι με βάση καθορισμένες προδιαγραφές.

Οι εργαζόμενοι στα χημικά εργαστήρια θα πρέπει να γνωρίζουν, κατά τον καλύτερο τρόπο, τη χρήση και λειτουργία των διαφόρων συσκευών, οργάνων  και εγκαταστάσεων ώστε να αποδίδουν στην εργασία τους και να διατηρούν τη σωματική ακεραιότητα, ασφάλεια και υγεία τους.

Ειδικότερα, σε ένα εργαστήριο πρέπει να υπάρχει:

 

Εξαερισμός

Για τον  εξαερισμό του εργαστηρίου χρησιμοποιούνται κατάλληλα συστήματα εξαεριστήρων και απαγωγοί. Η εγκατάσταση και λειτουργία των απαγωγών γίνεται με βάση καθορισμένες προδιαγραφές και κανόνες.

 

Ανιχνευτές καπνού και πυροσβεστήρες

Η φωτιά είναι, ίσως, ο κυριότερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σε ένα χώρο με πτητικές και εύφλεκτες ουσίες. Αυξημένος κίνδυνος πυρκαγιάς παρουσιάζεται στα εργαστήρια οργανικής χημείας και σε αποθήκες εύφλεκτων υλικών και γενικά ασύμβατων χημικών αντιδραστηρίων. Επομένως, πρέπει να υπάρχουν ανιχνευτές καπνού, σύστημα συναγερμού για την περίπτωση πυρκαγιάς και πυροσβεστήρες. Για την κατάσβεση των πυρκαγιών υπάρχουν τέσσερα είδη πυροσβεστήρων που χρησιμοποιούνται ανάλογα με την αιτία της πυρκαγιάς.

- Πυροσβεστήρες νερού για φωτιές σε χαρτί και σκουπίδια (πυρκαγιά τύπου Α). Δεν  πρέπει να χρησιμοποιούνται για φωτιές σε ηλεκτρικές συσκευές, υγρά και μέταλλα

- Πυροσβεστήρες CO₂ για φωτιές οργανικών διαλυτών ή χρωμάτων ή ηλεκτρικών οργάνων (πυρκαγιά τύπου B και C)

- Πυροσβεστήρες στερεής σκόνης που περιέχουν όξινο ανθρακικό νάτριο για φωτιές από μεγάλες ποσότητες διαλυτών, υγρών ουσιών, ή ηλεκτρικών συσκευών (πυρκαγιά τύπου B και C)

- Πυροσβεστήρες MET- X - L, που περιέχουν ειδικές συνθέσεις και χρησιμοποιούνται για πυρκαγιές από εύφλεκτα μέταλλα (π.χ. Mg, Li, Na, K), υδρίδια μετάλλων, οργανομεταλλικές ενώσεις κλπ. (πυρκαγιά τύπου D)

- Σε κάθε εργαστήριο θα πρέπει να υπάρχουν όλα τα είδη πυροσβεστήρων καθώς και πίνακες με οδηγίες χρήσεως. Οι πυροσβεστήρες θα πρέπει να ελέγχονται συχνά. Επίσης, πρέπει να υπάρχουν:

- Ψεκαστήρες που να ενεργοποιούνται αυτόματα όταν ξεσπάει πυρκαγιά

- Άμμος και άλλα απορροφητικά υλικά για την κατάσβεση μικρών εστιών στον εργαστηριακό χώρο

- Κουβέρτες για τους εργαζόμενους που έχουν υποστεί σοκ

Τα παραπάνω είναι εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που πρέπει να υπάρχουν γενικότερα σε έναν εργασιακό χώρο και όχι μόνο σε ένα εργαστήριο.

 

Φιάλες πεπιεσμένων και υγροποιημένων αερίων

Κατηγορίες αερίων

Τα αέρια που διακινούνται με φιάλες, κατατάσσονται με βάση τις ιδιότητές τους σε έξι κατηγορίες: ουδέτερα, εύφλεκτα, αέρια που βοηθούν την καύση, αέρας, βασικά και όξινα.

 

Τρόποι συσκευασίας, αναγνώρισης, αποθήκευσης και μεταφοράς φιαλών αερίων.

Συσκευασία

Οι φιάλες κατασκευάζονται συνήθως από χάλυβα, σε ειδικές δε περιπτώσεις χρησιμοποιείται κράμα αλουμινίου. Συνήθως, το μέγεθος τους είναι όγκος 50L και σπανιότερα 20L,5L,1L. Κάθε φιάλη είναι εφοδιασμένη με ένα ορειχάλκινο κλείστρο, που ρυθμίζει την έξοδο του αερίου.

Αναγνώριση

Η αναγνώριση του περιεχομένου της φιάλης γίνεται με το χαρακτηριστικό χρώμα που υπάρχει στο πάνω τμήμα της και στο κάλυμμα του κλείστρου. Απαραίτητη όμως είναι και η ύπαρξη ετικέτας γιατί τα διάφορα χρώματα δεν ακολουθούν διεθνείς προδιαγραφές.

Αποθήκευση και μεταφορά

Για την αποθήκευση  των φιαλών αερίων ισχύουν οι παρακάτω προϋποθέσεις:

- Οι χώροι αποθήκευσης πρέπει να αερίζονται καλά, να είναι απαλλαγμένοι από υγρασία, να προστατεύονται από το άμεσο ηλιακό φως και να μην έχουν θερμαντικά σώματα, θερμούς σωλήνες και πηγές σπινθήρων. Οι φιάλες μπορούν να αποθηκεύονται σε εξωτερικούς χώρους, αν αυτοί είναι προστατευμένοι από το άμεσο ηλιακό φως και υπάρχει πρόβλεψη, ώστε να μη διαβρώνεται το κάτω μέρος της φιάλης.

- Οι φιάλες πρέπει να αποθηκεύονται όρθιες και δεμένες με αλυσίδα ή ζώνη σε τέτοιο ύψος, ώστε να αποκλείεται η ανατροπή τους.

- Φιάλες που περιέχουν όμοια αέρια (π.χ. εύφλεκτα, τοξικά, διαβρωτικά) αποθηκεύονται σε κοινούς χώρους. Τα εύφλεκτα θα πρέπει να αποθηκεύονται μακριά από άλλα αέρια και πηγές θερμότητας. Το οξυγόνο επίσης πρέπει να αποθηκεύεται μακριά από εύφλεκτες ουσίες, ή ουσίες που βοηθούν την καύση (π.χ. λίπος, λάδι).

- Οι άδειες φιάλες πρέπει να αποθηκεύονται χωριστά και να σημειώνεται, με κιμωλία, επάνω τους η ένδειξη "ΑΔΕΙΕΣ".

- Όταν μια φιάλη παραλαμβάνεται και αποθηκεύεται, είναι χρήσιμο να αναγράφεται η ημερομηνία παραλαβής ώστε να χρησιμοποιούνται πάντα οι παλιότερες φιάλες. Επίσης, είναι χρήσιμο να αναγράφεται και η ημερομηνία που άδειασε η φιάλη για να απομακρύνονται από την αποθήκη οι παλιότερες φιάλες.

- Η μεταφορά των φιαλών γίνεται με ειδικά καροτσάκια από έμπειρο προσωπικό. Κατά τη μεταφορά τα κλείστρα πρέπει να είναι προστατευμένα με τα καλύμματα.

- Οι φιάλες διοχετεύουν το περιεχόμενό τους με τη βοήθεια μανοεκτονωτού ή μειωτήρα πιέσεως που βιδώνεται στην έξοδο του κλείστρου.  Υπάρχουν διάφορα είδη μανοεκτονοτών ανάλογα με το αέριο που διοχετεύεται. Η τοποθέτηση και χρήση τους πρέπει να γίνεται με πολύ προσοχή και να ακολουθεί ορισμένους κανόνες.

 

Αποθηκευτικοί χώροι χημικών ουσιών και εργαστηριακών αποβλήτων

Οι κανόνες που ισχύουν και τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται κατά την αποθήκευση των χημικών ουσιών και των εργαστηριακών αποβλήτων, αναλύονται διεξοδικότερα στην παράγραφο 7.3.2., "Αποθήκευση χημικών ουσιών και εργαστηριακών αποβλήτων".

 

Ψυγεία

Ορισμένες χημικές ουσίες όπως για παράδειγμα εύφλεκτα υλικά, πρέπει να φυλάσσονται σε χαμηλές θερμοκρασίες. Για το λόγο αυτό, έχουν σχεδιαστεί διάφορα είδη ψυγείων. Κάθε είδος ψυγείου, είναι κατάλληλο για την αποθήκευση υλικών με κάποια  ορισμένα χαρακτηριστικά όποτε θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί κατά την επιλογή του. Επίσης, οι ουσίες που φυλάσσονται στο ψυγείο θα πρέπει να περιέχονται σε δοχεία καλά σφραγισμένα και με την κατάλληλη σήμανση. Απαγορεύεται η φύλαξη τροφίμων και ποτών.

 

Εκπλυντές ματιών

Οι εκπλυντές ματιών χρησιμοποιούνται στην περίπτωση που μια χημική ουσία έρθει σε επαφή με τα μάτια. Πρέπει να είναι διαθέσιμοι και προσιτοί σε όλο το προσωπικό. Η εγκατάσταση πρέπει να φέρει την αντίστοιχη σήμανση και να μην ξεπερνά τα 16 μέτρα ύψος. Πρέπει να απέχει 15 - 30 δευτερόλεπτα από τον εργαστηριακό χώρο και να είναι εντοπίσιμοι ακόμα και με κλειστά μάτια από τους εργαζόμενους, καθότι, μερικές φορές, μπορεί να προκληθεί προσωρινή τύφλωση κατά την επαφή μιας χημικής ουσίας με τα μάτια. Οι εκπλυντές ματιών πρέπει να βρίσκονται κοντά στους καταιονητήρες. Για την αντιμετώπιση ατυχημάτων στα μάτια ακολουθούνται συγκεκριμένες οδηγίες.

 

Καταιονητήρες

Χρησιμοποιούνται όταν μια χημική ουσία χυθεί πάνω στα ρούχα ή το δέρμα του εργαζόμενου. Πρέπει:

- Nα απέχουν 15 - 30 δευτερόλεπτα από τον εργαστηριακό χώρο

- Nα είναι εντοπίσιμοι ακόμα και με κλειστά μάτια από τους εργαζόμενους

- Nα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους τους εργαζόμενους ανεξαρτήτως ύψους

- Να έχουν συνεχή παροχή νερού ώστε να καλύπτεται ολόκληρο το σώμα

- Να βρίσκονται κοντά σε αποχετευτικό σύστημα

- Να είναι μακριά από ηλεκτρικές εγκαταστάσεις

 

 

Ασφάλεια και υγιεινή κατά τη διαχείριση εργαστηριακών αποβλήτων

Η συλλογή, σήμανση, μεταφορά και τελική διάθεση των εργαστηριακών αποβλήτων αποτελεί μέρος της λειτουργίας και των αρμοδιοτήτων ενός χημικού εργαστηρίου. Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι εργαζόμενοι στη φάση διαχείρισης των αποβλήτων, στο χώρο του χημικού εργαστηρίου αλλά και στη μονάδα διάθεσης των αποβλήτων, εξακολουθούν να είναι οι ίδιοι με αυτούς που διατρέχουν κατά την εργασία τους σε ένα χημικό εργαστήριο. Επομένως, για την εξασφάλιση ικανοποιητικών συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας, ισχύουν και εφαρμόζονται οι κανόνες και τα μέτρα προστασίας που έχουν ήδη αναφερθεί. Κατά τη φόρτωση των αποβλήτων υπάρχει πυροσβεστικός εξοπλισμός, κατάλληλος για κατάσβεση κάθε εστίας ανάφλεξης. Καθ' όλη τη διάρκεια των εργασιών, το συνεργείο φέρει την εγκεκριμένη από τις αρχές ένδυση (μάσκες, φόρμες, παπούτσια και γάντια). Οι απαιτήσεις ασφάλειας και υγιεινής έχουν τεθεί από το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.).

 

 

 

Γενικοί κανόνες και μέτρα υγείας και ασφάλειας για ένα χημικό εργαστήριο

 

 

Προστατευτικός εξοπλισμός του προσωπικού

 

 

 

Ασφάλεια και υγιεινή εργαστηρίων