Η γοητεία του ασπρόμαυρου σε “έγχρωμες” εποχές είναι το αφιέρωμα που η Κινηματογραφική Ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Κ.Ο.Π.Ι.) επέλεξε να παρουσιάσει στο πλαίσιο της κινηματογραφικής λέσχης του πανεπιστημίου μας για την περίοδο Μάρτιος Απρίλιος 2008. Τη δεκαετία του 30 λύθηκαν οριστικά όλα τα προβλήματα αναπαραγωγής των φυσικών χρωμάτων και το 1935 εμφανίστηκε στην αγορά το σύστημα Technicolor, η πρώτη αξιόπιστη μέθοδος εκτύπωσης χρωμάτων στο φίλμ. Οι πρώτες εφαρμογές του συστήματος έγιναν σε ταινίες κινουμένων σχεδίων του Ουόλτ Ντίσνει [Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι (1937)], αλλά η πρώτη ταινία που χρησιμοποίησε δημιουργικά το χρώμα ήταν το Όσα παίρνει ο άνεμος (1939), ταινία επικών διαστάσεων αλλά και σεναριακά απλοική, σε σημείο που να περιέχει ακόμα και ρατσιστικά και σεξιστικά στοιχεία. Οι δεκαετίες που ακολούθησαν ήταν καθοριστικές ως προς τη διάδοση του χρώματος. Μετά το 1970 ή ίσως και νωρίτερα η τεχνολογική πρόοδος αλλά και η ραγδαία εκβιομηχάνιση και εμπορευματοποίηση της κινηματογραφικής τέχνης οδήγησαν στην απόλυτη κυριαρχία του έγχρωμου έναντι του ασπρόμαυρου στοιχείου στην κινηματογραφική διάλεκτο. Μέσα σε αυτό το ιστορικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο υπάρχουν ωστόσο και δημιουργοί που επιμένουν είτε συνεχώς είτε μεμονωμένα στο ασπρόμαυρο φιλμ για την πληρέστερη λειτουργία και δομή του έργου τους ως αναπαραστατική δημιουργία του κόσμου. Η κινηματογραφική μας ομάδα αναγνωρίζοντας φυσικά τις πολλές σπουδαίες ταινίες που έχουν γυριστεί με χρώμα αποφάσισε να κάνει μια όσο το δυνατόν καλύτερη αναφορά σε αυτούς που επιμένουν να ακροβατούν μέχρι τις μέρες μας ανάμεσα στο λευκό και το μαύρο ψηλαφίζοντας τα όρια του καλού και του κακού, της αρμονίας και της δυσαρμονίας. Μια ισορροπία εύθραυστη, όπως άλλωστε και οι χαρακτήρες που πραγματεύονται, ανάμεσα σε σκιές και ομίχλες που μας πάνε πίσω στις καλύτερες μέρες του Γερμανικού εξπρεσιονισμού, του φιλμ νουάρ και τόσων άλλων μυθικών κινημάτων του σινεμά. Ο Ζάν Πώλ Σάρτρ στις αριστουργηματικές του λέξεις (1964) αναφέρει για τον κινηματογράφο της παιδικής του ηλικίας: “Απροσπέλαστος για τα θεία, λάτρευα τη μαγεία. Ο κινηματογράφος ήταν ένα ύποπτο φαινόμενο που μου άρεσε διεστραμμένα για εκείνο που του έλειπε ακόμη. Αυτη η ροή ήταν τα πάντα και τίποτα συγχρόνως, ήταν η εκμηδένιση των πάντων. Παρευρισκόμουν στα παραμιλητά ενός τείχους. Είχαν αφαιρέσει τα στερεά σώματα μιας πυκνότητας που έπνιγε τα σωθικά μου και ο νεανικός ιδεαλισμός μου απολάμβανε αυτόν τον ατέρμονο σπασμό. Αργότερα οι μεταθέσεις και οι περιστροφές των τριγώνων μου θύμισαν το γλύστριμα των ειδώλων στην οθόνη. Αγάπησα τόσο πολύ τον κινηματογράφο που τον έβλεπα ακόμη και στην επίπεδη γεωμετρία. Το μαύρο και το άσπρο έγιναν για μένα τα απόλυτα χρώματα που περιέκλειναν όλα τα άλλα και τα αποκάλυπταν μόνο στο μυημένο. Με μάγευε να βλέπω το αόρατο” Πράγματι είναι έτσι! Ο πυρήνας του κινηματογράφου είναι το φως και το σκοτάδι. Η οπτική μας διδάσκει ότι το ορατό φάσμα χρωμάτων είναι κρυμμένο κάπου εκεί. Η φαντασία όλων μας θα πρέπει να λύσει τις εξισώσεις της ποίησης των δημιουργών και να αποκαλύψει την παλέτα της σημειολογίας τους είτε πρόκειται για απλούς χρονικούς προσδιορισμούς, σκληρά πορτρέτα αντιφατικών χαρακτήρων, φιλοσοφικούς στοχασμούς, νοσταλγία για το κινηματογραφικό χτες και τόσες άλλες δυνατότητες που το ασπρόμαυρο προσφέρει.
Φυσικά δεν αγνοούμε ότι με μόλις επτά ταινίες δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα. Ποιος θα μπορούσε να αγνοήσει άλλωστε το απομυθοποιητικό σχόλιο του Τζίμ Τζάρμους πάνω στην Αμερική, τα ήθη και τις εμμονές της, (Ο νεκρός, Πέρα από τον παράδεισο, Στην παγίδα του νόμου), τον φόρο τιμής των αδελφών Κοέν στο κλασσικό φιλμ νουάρ (Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί), τον μοναδικό στοχασμό του Βίμ Βέντερς πάνω στα σύνορα (Φτερά του έρωτα), ή την αποτύπωση από το φακό του Γούντι Άλλεν μιας βρώμικης αλλά μαγικής πόλης (Μανχάταν βλ.κινηματογραφημένες πόλεις Μάρτιος Απρίλιος 2006). Τεράστια είναι και η αξία της δουλειάς του φωτογράφου Ζβέν Νύκβιστ στη θρυλική Περσόνα (1967) του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν όπου τα περάσματα του από το σκοτεινό μαύρο στο φωτεινό λευκό τονίζουν το βλέμμα του δημιουργού πάνω στο δισυπόστατο, την αντίθεση την ψευδαίσθηση και τελικά τον ίδιο τον κινηματογράφο.
Κάποτε η συγγραφέας και κριτικός κινηματογράφου Stephane Bouquet είχε ρωτήσει τον Μπέλα Τάρ γιατί το γκρι κυριαρχεί στις ταινίες του. Η απάντηση του ήταν…“Γιατί αυτή είναι η πραγματικότητα. Λένε ότι η ζωή είναι πολύχρωμη όμως για κοίτα γύρω σου”. Πράγματι τα πάντα ήταν γκρίζα, οι πέτρες τα πεζοδρόμια, ακόμα και ο ουρανός. Με τις ασπρόμαυρες ταινίες μας θα προσπαθήσουμε να δώσουμε λίγο χρώμα στις “έγχρωμες” εποχές μας.
Καλή προβολή
Κείμενο: Δημητρίου Κων/νος (Μέλος Κ.Ο.Π.Ι.), Στοιχεία πάρθηκαν απο την Ιστορία του κινηματογράφου του Στάθη Βαλούκου